نقاشی گل و مرغ در نگارگری
گرد آورنده :فریبا امیدی نیا( کارشناس موزه استاد فرشچیان)
برگرفته از:مقاله مرغان تسبیح گوی (ماچیانی حسینعلی)
دایره المعارف هنر ( رویین پاکباز)
🔹یکی دیگر از سبکهای مرسوم در نگارگری ایرانی نقش گل و مرغ است .این سبک نقاشی بسبار شبیه به مینیاتور است، با این تفاوت که مرکزیت در این سبک بیش از دیگر سبکهای مینیاتور مورد توجه است،در مرکز اصلی تابلو یک یاچند پرنده و گلهای درشت و ریز کشیده می شود.
نقاشی گل و مرغ نوعی نقاشی قدیمی ایرانی است که در آن گل ، مرغ، پرنده، برگ و پروانه بکار میرود که گل چون معشوق و مرغ چون عاشق است که به ذکر حق و تسبیح خداوند نیز شبیه است و دو عنصر گل و مرغ نماد لطف و موهبت پروردگار است.
🔸بدلیل علاقه ایرانیان به گل، گل سرخ یکی از عناصر تشکیل دهنده این سبک نقاشی است که استعاره در مدح و کمال و زیبایی داردو در عین حال گل و بلبل در کنار یگدیگر استعاره از تمنای روح برای یکی شدن با آفریدگار است
در انتخاب رنگ در نقاشی گل و مرغ نگارگر آزاد است و هیچ محدودیتی برای رنگ آمیزی وجود ندارد و در ضمن رنگها به واقعیت نزدیک نمی باشند و از عناصری که در طبیعت وجود دارد الهام گرفته میشود.از این سبک نقاشی در مواردی دیگر همچون جلد کتاب، قاب آیینه، جعبه جواهر، قلمدان، کاشی و منسوجات نیز استفاده میشود.
از پیشینه دقیق نقاشی گل و مرغ اطلاع دقیقی موجود نمی باشد .ولی از نظر زمانی این سبک نقاشی به دو دوره تقسیم می شود:
۱- دوره اسلامی تا نیمه دوره صفویه(۷۱۰-۱۶۵۰ م)
۲- پس از صفویه تا دوره قاجار(۱۶۵۰-۱۹۲۴ م)
اما بر روی دیواره نگاره های دوره ساسانی و سفالینه های ایران باستان نشان ازهمنشینی گل و پرنده دارد که هنرمندان ایرانی از آن نقوش در آثارشان استفاده می کردند.
🔹نقاشی گل و مرغ متداول امروزی از دوره صفویه الهام گرفته است که بعدها تغییراتی در ترکیبات آن بوجود آمد.
تبلور آثار گل و مرغ بوسیله نقاشان تک ورقی و چند دهه بعد از رهایی نقاشان از دستورات قابل اجرا آن سالها در آغار قرن ۱۱ (ه.ق) رخ دادکه پیش از آن نقاشان ایرانی بیشتر صحنه های داستانی ( حماسی، عشقی، تاریخی) را ترسیم میکردند.
تاریخ پیداش گل و مرغ به بعد از رانده شدن نقاشان از دربار شاه طهماسب در قرن ۱۰(ه.ق) مربوط میشود که نقاشی به صورت آزاد و شخصی رونق گرفت.
رضا عباسی از نقاشان این دوره بود که توانست برای اولین بار پرنده کوچکی را از زمینه آثار نقاشی بیرون آورد و به سوژه اصلی نقاشی تبدیل کند و نیز از پرندگانی که در محیط زندگی وی در دیدش قرار می گرفتند و پرندگان بومی باغهای اصفهان استفاده می کرد.
در قرن ۱۷( م.)مضمون نقاشی تغییراتی کرد که از الگوهای اروپایی نشاُت گرفت .
از ترویج دهندگان این شیوه در اصفهان نیز می توان از شفیع عباسی پسر رضا عباسی نام برد که مرقعی از وی باطرح گیاهی در موزه بریتانیا نگهداری می شود و دیگر نقاشان مطرح گل و مرغ که محمد زمان نیز از بنام ترین و حاذقترین نقاشان اواخر دوره صفویه می باشد.