تاریخچه

تاریخچه 

این مجموعه که امروزه به عنوان بزرگترین باغ و مجموعه تاریخی شهر تهران شناخته میشود منطقه ای ،مسکونی اداری و سیاسی برای استفاده انحصاری خانواده پهلوی بوده است و از سال 1304 یعنی زمان قدرت گرفتن رضاخان تا 1357، مأمن آخرین سلسلهٔ پادشاهی کشور ایران محسوب میشود. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران این مجموعه نیز همانند دیگر ابنیه سلطنتی با کاربری موزه ای تغییر ماهیت داد و روزانه پذیرای تعدادی از مردم بازدیدکننده شد. شکل گیری این منطقه و احداث باغها و برخی بناهای به جامانده در آن، عمدتاً مربوط به دوره قاجار است. این مجموعه که در حال حاضر بخشی از تهران بزرگ است در روزگاری نه چندان دور، چندین کیلومتر از شهر تهران فاصله داشت و بخشی از شهرستان شمیران منطقهٔ کوهپایه ای و خوش آب و هوای شمال (تهران) بود با توسعۀ شهر ،تهران شمیران به عنوان منطقه یک تهران از مناطق بیست و دوگانه آن محسوب شد که البته مرز مشخصی بین این مناطق وجود ندارد. از دورۀ قاجار شمیران به سبب ویژگی های ممتازی که داشت مورد توجه اعیان و ثروتمندان و همچنین فرستادگان دولتهای خارجی بود و هرکدام از آنها سعی میکردند باغ ها و اراضی بیلاقی ممتاز این منطقه را به تملک خوددرآورند.پس از قدرت گرفتن رضاخان پهلوی به عنوان فرمانده ارتش و سردار سپه و پس از مدتی کوتاه با منصب نخست وزیری از آنجایی که برخلاف سایر اشراف و صاحب منصبان املاک موروثی قابل توجهی نداشت در پی آن برآمد تا باغ و عمارتی ییلاقی مانند بقیۀ دولتمردان دورۀ قاجار تهیه .کند رضاخان در ابتدا باغی نه چندان ،بزرگ با دو عمارت اندرونی و بیرونی به مساحت تقریبی هفت هزار متر مربع در محلهٔ جعفرآباد از توابع روستای امامزاده قاسم خریداری کرد که امروزه به عنوان موزهٔ مینیاتور استاد فرشچیان و ساختمان شمالی به همراه محوطهٔ اطراف آن شناخته می.شود در مدت زمان ،کوتاهی چندین محله و باغ اطراف این ملک که هرکدام متعلق به یکی از اشراف دورۀ قاجار بود به رضاخان واگذار شد و به صورت یکپارچه به تملک او درآمد از این زمان به بعد، کل این منطقه به نام یکی از محله های ،آن که همان سعد آباد بود، شناخته میشد. محله های سعدآباد با انقراض سلسلهٔ قاجار و شروع سلطنت رضاشاه پهلوی، سعدآباد که اکنون به صورت باغی بزرگ و یکپارچه با مساحتی بیش از هشتصد هزار مترمربع درآمده بود به عنوان املاک سلطنتی شناخته شد. بدین ترتیب برخی ساختمان هایی که قابلیت استفاده داشتند حفظ شدند و به دستور رضاشاه در نقاط مختلف باغ سعد آباد، کاخ های متعددی ایجاد شد. برخی از این کاخ ها بعدها مورد استفادهٔ یکی از اعضای خانواده پهلوی قرار گرفت و برخی دیگر از آنها برای استفادۀ امور ،اداری، نظامی، خدماتی و غیره، مورد بهره برداری قرار گرفتند در این ،مجموعه همچنین واحدهایی جهت تأمین برخی نیازهای روزمره ،کاخ ها ساختمان هایی به عنوان گاوداری، مرغداری، اسطبل، گلخانه زمین های ورزشی و غیره ایجاد شد. در این زمان، سعدآباد از اهمیتی روزافزون برخوردار شده بود و بسیاری از جلسات مهم اداری، سیاسی و بین المللی همانند اجلاس سعدآباد 17) تیر (1316 در این محل برگزار میشد. در جریان وقایع جنگ جهانی دوم که منجر به اشغال ایران توسط قوای متفقین و استعفای اجباری رضاشاه ،شد قدرت به محمدرضا پهلوی، پسر ارشد او انتقال یافت و در سالهای بعد هرکدام از اعضای خاندان پهلوی ضمن مشخص کردن ارثیهٔ خود یکی از کاخها را جهت سکونت در اختیار گرفت؛ اما کالبد اصلی این مجموعه باغ تقریباً دست نخورده باقی ماند و شکل یکپارچهٔ خود را حفظ کرد در سالهای بعد با به دنیا آمدن یا ورود افراد جدیدتر به خاندان پهلوی چند کاخ دیگر در این مجموعه ساخته شد. با پیروزی انقلاب اسلامی و به امر امام خمینی (ره) کاخ های سلطنتی به منظور ایجاد موزه در اختیار دولت قرار گرفت و جزء اموال عمومی شد. به این منظور در زمان کوتاهی یکایک کاخ ها و ساختمان های سعدآباد جهت بازدید آماده و درهای آن به روی مردم گشوده شد با توجه به دلایل متعدد و اینکه همۀ ساختمانها با همان شکل ،اولیه مناسب موزه شدن نبود بنا بر تصمیم سازمان میراث فرهنگی از برخی ساختمانهای سعد آباد جهت ایجاد موزه هایی دیگر استفاده شد؛ این موزهها شامل موزههای تخصصی هنر، گردشگری، علوم و غیره بودند. همچنین برخی دیگر از ساختمانها به معرفی جنبه هایی از زندگی سلطنتی همانند پوشاک مورد استفاده ظروف گران قیمت و سلاحهای شخصی آنها اختصاص یافت. با عنایت به تنوع موزه هایی که در این مجموعه وجود دارد و همچنین سایر فعالیت های هنری و فرهنگی که در آن انجام میشود امروزه کاخهای سلطنتی سعدآباد را با عنوان مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد می شناسند. درعین حال، مجموعه سعدآباد همچنان به عنوان مرکزی برای برخی مراسم سیاسی و تشریفاتی دولت جمهوری اسلامی،ایران کاربرد دارد و برخی از این کاخ ها را به این امور اختصاص داده اند.