اثر: تندیس ساراسواتی
جنس: عاج
محل نگهداری اثر: مخزن موزه ملت
پژوهشگر: فاطمه سلیمانی ثمرین (کارشناس موزه ملت)
عکس: جواد نجف علیزاده
دو مجسمه با نام ساراسواتی (Sara Swati) نمادی از ایزدبانوی هند، یکی از مجسمه ها به شکل زن نوازنده و دیگری به فرم حرکات نمایشی، با ابعادی یکسان (7 ×30 سانتیمتر) از جنس عاج ساخته شده که برروی پایه ای چوبی (احتمالأ چوب گردو) قرار گرفته است. هر کدام از تندیس ها دارای چهاردست و نقوشی همچون لوتوس (نیلوفرآبی) و یک حلقه بزرگ در پشت سر هستند. در مجسمه نوازنده علاوه بر مشخصات ذکر شده طاووس نشسته ای در کنار نوازنده قرار دارد. حرکات نمایشی جزئی از آیین هندوها است که جایگاه والایی در فرهنگ آنان دارد و اعتقاد بر آن است که این حرکات نمایشی کاری مقدس بوده که از خدایان به انسان رسیده و انسان را به خلسه و آرامشی دست نیافتنی می رساند.
اگرچه هندوان در ظاهر بت پرست بودند اما اعتقاد داشتند که ذات مطلق الهی یگانه است و بر این باور بودند که این خدایان، مظاهر گوناگون خدای یکتا بر روی زمین هستند. در این باره در ریگ ودا آمده‌است: بر هر ثابت و جنبنده و نیز بر هر آنچه راه می‌رود و بر هرآنچه می‌پرد و بر تمام این آفرینش رنگارنگ، تنها یک خدا فرمانروایی می‌کند. در هندوئیسم اکثر خدایان آسمانی مرد هستند و فقط سه خدابانوی اصلی دارند (ساراسواتی _ لاکشمی _ دورگا). ساراسواتی الهه علم و دانش و همسر برهما (خدای آفریننده) و دختر شیوا از همسرش پارواتی است. او خدابانوی هنرهای خلاق و به ویژه شعر و موسیقی است. ساراسواتی نمادی ازسیاره زهره است که این سیاره معروف به سیاره نوازنده می باشد که به معنی پاک وخالص و الهه عشق و زیبایی نامگذاری شده است.در نمادشناسی این تندیس ها می توان ذکر کرد که:
- چهار دست نمادی از چهار جنبه شخصیت انسان در یادگیری می باشد (ذهن، عقل، هوشیاری و خودمحوری).
- حلقه پشت سر مجسمه نمادی از ابدیت، تداوم، الوهیت،کمال و دورانی بودن زمان است .
- طاووس نمادی از غرور و زیبایی است که می آموزد بر ظاهر نباید تمرکز کرد و به جستجوی حقیقت ابدی باید بود
- لوتوس یا نیلوفر آبی نمادی از جهان و ظهور تجلى، نظم و زیبایى است.
منابع:
1- هند در یک نگاه نوشته جناب دکتر سید محمدرضا جلالی نائینی
2- مشرق زمین گاهواره تمدن نوشته ویل دورانت فصل چهاردهم
3- پیر بایار، ژان. رمز پردازی آتش. ترجمه جلال ستاری. تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۶، ص ۱۰۴-۱۰۳
4- افشار مهاجر، کامران. حضور نمادها در هنر هاب سنتی ایران. هنرنامه (فصل نامه عملی، پژوهشی دانشگاه هنر)، بهار ۱۳۷۹، سال سوم، شماره ۶، صص ۶۳-۵۱
5- اسماعیل پور، ابوالقاسم، اسطوره بیان نمادین، تهران، سروش، ۱۳۷۷، ص ۸۰
6- ذکرگو، امیرحسین، اسرار اساطیر هند (خدایان ودائی). تهران، فکر روز، ۱۳۷۷، ص ۶۱-۶۰
7- ایونس، ورونیکا. شناخت اساطیر هند، ترجمة با جلال فرخی ـ تهران، اساطیر، چاپ اول، ۱۳۷۳، ص ۱۴۱
8- ذکوگر، امیرحسین، تحول شمایل نگاری بودائی در امتداد جاده ابریشم. هنرنامه، پائیز ۷۸، سال اول، شماره ۲، ص ۶۳-۶۴
9- عبداللهیان، بهناز، نمادهای مهر و ماه در سفالینه‌های پیش از تاریخ ایران، هنرنامه، بهار ۷۸، سال اول، شماره ۲، ص ۶۳-۴۶
10- مالاید، مادلین، هرمان گوتس، هنرمند و ایرانی، هند و اسلامی، ترجمه دکتر آژند، تهران، مولی، ۱۳۷۶، ص ۲۷-۳۰
11- نلسون فرای، ریچارد، میتره (مهر) در باستان‌شناسی ایران، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال دوم، شماره ۲، ۱۳۶۷، ص ۱۶-۱۳