مُدل گاوچاه (گاو رو )/موزه آب مجموعه سعدآباد

معرفی اثر :مُدل گاوچاه (گاو رو )

گردآورنده : نگار پیمانی / کارشناس ارشد موزه آب مجموعه سعدآباد

از آنجا که ایران کهن سوابق برجسته ای در خصوص مدیریت، فرهنگ و تاریخ مهندسی آب دارد، موزه آب سعدآباد تلاش به معرفی آن نموده. یکی از آثاری که در فضای باز موزه قرار گرفته، مدل گاوچاه می باشد.

در قدیم برای کشیدن مقدار زیادی آب از چاه ها در بعضی مناطق به جای استفاده از نیروی انسانی، مکانیسمی ایجاد می شد تا به وسیله گاو یا حیوانات دیگر آب را از چاه بیرون بکشند که یکی از آن ها گاوچاه (یا گاورو) است.

 ساختمان گاوچاه به شرح زیر است:

قطر میله چاه را فراختر درست میکردند تا دلوهای بزرگ حدود 200 لیتر آب وبیشتر از آن را به راحتی بالا بکشند. برای اینکه جداره میله چاه ریزش نکند دورادور آن را از عمق تا سطح زمین، با سنگ و ساروج سنگ چین می کردند. پس از احداث چاه در طرفین آن دو ستون با سنگ و ساروج، آجر یا خشت خام می ساختند.

ارتفاع ستون ها بین 5/2 تا 5/4متر و گاهی بیش از این می باشد . سوراخ هایی فراخ در مقابل همدیگر در این ستون ها ایجاد کرده و تیرهای چوبی در آن قرار می دادند تا این دو ستون با همدیگر متصل شود. سپس (( چرخ آبکش )) روی آن سوار میکردند. در کنار چاه سطح شیب داری ایجاد می شد تا حیوانی که با کمک آن قرار بود آب را از چاه بکشد ، به راحتی بتواند در آن به صورت رفت و برگشت حرکت نماید.

حال طریقه کشیدن آب بدین گونه بوده که سر طنابی را به گاو (یا حیوانات دیگر) و سر دیگر آن را پس از عبور از بالای چرخ آب کشی به دلو می بستند. حرکت گاو به طرف جلو در سطح شیب دار باعث با لا آمدن دلوپراز آب می شد. سپس دلو پر از آب را درون حوضی می ریختند و آب مصرفی تأمین می گردید.

قدیمی ترین نقشی که از گاوچاه در دست است، نقاشی در غرب مسجد جامع اصفهان می با شد که تاریخ آن متعلق به سال 1199 هـ . ق. ( زمان زندیه) است.

احتمالاً استفاده از این سیستم آب کشی حدود220 سال قدمت دارد.