تهیه و تنظیم : ماندانا کرمی کارشناس ارشد موزه سبز
تکنیک لاکی کنده کاری (carved lacquer) به زبان چینی ()(Qidiao) (عبارت است از استفاده از لایه های متعدد لاک یا صمغػ درخت برروی اشیایی از جنس مواد مختلف مانند چوب ، بامبو ، پارچه ، فلز و ... که پس از خشک شدن کامل لایه ها ، پوشش لاکی ایجاد شده بر روی شی ، با ابزار نوک تیز کنده کاری
می شود.
این تکنیک از حدود 3000 سال پیش در چین مورد استفاده بوده است ولی در سده 11 میلادی توسعه قابل توجهی پیدا کرد.تولید اشیاء با این تکنیک به علت زمان صرفؾ شده برای خشک شدن لایه ها ی لاک ، بسیار وقت گیر است و محصولی که تولید می شود تجملاتی و گرانبهاست . این تکنیک تقریبا محدود به چین است ؛ هرچند تکنیکهای لاکی موضوع نقوش کنده کاری شده بر روی این اشیاء ، بیشتر منظره باغ ، جانوران و گیاهان (تصویر1) علائم مذهبی ، تصویر بزرگان و اژدها است. بیشتر اشیایی که با این تکنیک ساخته می شوند کوچک هستند (تصویر 2) با وجود این ، اشیایی مانند جعبه ، بشقاب ، سینی و حتی میز هم از فرمهای مورد نظر است . اشیا ء لاکی کنده کاری شده ، در موارد نادری با نقاشی تزیین شده اند. تکنیک لاکی در ابتدا کم ضخامت بود. اما به تدریج به شکل لایه های ضخیم درآمد.
چینی ها کشفؾ کردند که شیره انواعی از درختان را می توا ن برای درست کردن پوششی سخت و در عین حال سبک برای اشیاء به کار گرفت . با افزودن مواد رنگی بر صمػ درخت ، نوعی لاک تولید می شد که این لاک بر هسته چوب، بامبو، فلز، پارچه و یا حتا پوست شتر و... افزوده می شد. مواد رنگی مثل شنگرؾ )برای رنگ قرمز
(دوده یا کربن) برای رنگ سیاه و... با صمغ ترکیب می شدند. البته نمونه های قرمز نسبت به رنگهای دیگر بسیار مورد پسند بود.
در زبان چینی به لاک ( qi ) گفته می شود که مفهوم نوشتاری آن به معنای قطره افتاده از درخت است. این نوع لاک نوعی ماده است که از صمغ درخت ( Rhus verniciflue ) در شرق آسیا با خراشیدن تنه بدون پوست درخت به دست می آید .این نوع جلا مانع پوسیدگی هسته چوبی و.. می شود. پوشش حاصل ضد آب و مقاوم در برابر ماوراء بنفش و حتا حرارت است . پوشش لاکی خشک شده بسیار سخت ودر عین حال بسیار سبک است . برخی از متخصصین هنراز این نوع اشیا ء به عنوان پلاستیکهای باستانی تعبیر کرده اند ؛ چرا که این اشیاء به راحتی شسته می شوند سبک و سفت هستند و صدای ضربه ای شبیه پولیستر از آنها شنیده
می شود.
تکنیک ساخت این نوع اشیاء به این ترتیب است که بدنه شی ء با پوششی از لایه های متعدد لاک پوشانده می شود. پس از افزودن هر لایه ازلاک باید تا خشک شدن و سفت شدن کامل آن صبر کرد؛ سپس لایه بعدی اضافه شود. ممکن است این فرآیند چند ساعت تا چند روز طول بکشد.تعداد لایه ها ممکن است از چند لایه تا 50 یا حتی100 لایه متغیر باشد؛ هرچند که بالا بودن شمار لایه های لاک همیشه به معنی کیفیت بالای شی ء نیست. پس از مرحله نهایی خشک شدن لایه های لاک ، کنده کاری روی شیء انجام می شود. کنده کاری با چاقو و ابزارهای فلزی تیز دیگرصورت می پذیرد. در ابتدا نقش به طور کلی کنده کاری می شود و سپس جرییات ، کنده کاری و صیقلی می شود. نمونه های مدرن این تکنیک که در صنایع دستی تولید می شود با کنده کاری روی چوب شروع می شوند و سپس روی چوب کنده کاری شده با لاک یا رزین پوشانده می شود.
دو نمونه ظرفؾ لاکی کنده کاری شده کاملا مشابه ، در زیر زمین کاخ سبز موجود است که با توجه به نمونه های مشابه ، این دوظرؾف کنده کاری شده لاکی شنگرفی احتمالا ، دارای هسته برنجی هستند که با لایه های متعدد و کلفتی از لاک قرمز شنگرفی پوشیده شده اند و سپس نقوش بر روی لایه کلفت لاکی ، کنده کاری شده اند .
نقوش ، شامل نقش اژدهای سلطنتی ، و نقش ابر انتزاعی است که وجه تمایز ظروؾف لاکی چینی از ژاپنی می باشد. و همچنین نقش گل صد تومانی نزدیک لبه دیده می شود. سطح داخلی ظرفؾ آبی مینایی است که برسطح بیرونی کفؾ پایه نیز دیده می شود. بر روی لبه ظرؾف و لبه کفؾ پایه ظرفؾ حلقه فلزی احتمالا برنجی دیده می شود . این ظروف متعلق به قرن 19 م سلسله Qing هستند.
برای مشاهده این معرفی اثر به صورت کامل بر روی فایل PDF زیر کلیک نمایید.