قطعه خط نستعلیق تزئینی با رقم ملک محمد قزوینی

ملک محمد قزوینی از کاتبان قرن 13ه.ق است. وی قطعات جلی را با نیش قلم بطرز خاص مزین میکرد  و خطوط نستعلیق و شکسته و نسخ و طغرا و خطوط تفننی را خوش می نوشت.  قطعه خط لاکی – جلی 6 دانگ نوشته شده و متعلق به سال 1250 هجری قمری است.  ابعاد اثر 35*40 سانتی متر میباشد که در سال 78 به مجموعه آثار موزه میرعماد ملحق شد .

ملک محمد قزوینی از استادان بزرگ خوشنویسی قزوین در عصر فتحعلیشاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار است و متاسفانه اطلاعات چندانی از او در دست نیست اما با خط تزئینی پیوند خورده و عمده شهرتش مدیون خطوط تزئینی زیبایی است که از او باقی مانده است.

  او از تلفیق خوشنویسی با نقاشی و طراحی، شیوه ایی نو پدید آورد و به این علت او را مبتکر نوعی خط تزئینی می دانند. ملک محمد هنرمندی نو گرا بود و قالبهای متداول خوشنویسی مانند سیاه مشق و چلیپا را کنار نهاد و آثار جدیدی آفرید.

  ایجاد فضای بصری آرام و دلنشین ، تصویر سازی مناسب، حرکت  و خلاقیت و ابتکار و الهام گیری از نقوش سنتی هنر  سنتی  مانند اسلیمی و ختایی و کوفی از ویژگی کار اوست.  خلاقیت در آثار او  صاحب سبکی است که آثارش را از مشابهت  و مضامین تکرار ی رهانید . ملک محمد به علت خلق آثار ارزنده و استفاده از طراحی و نقاشی در خوشنویسی از پیشگامان  نقاشی خط و گرافیک در ایران محسوب میشود.

 او مضامین متعددی را با عبارات مذهبی و قرآنی خلق کرد. در واقع بررسی عباراتی که نوشت درباره روحیات و وضعیت زندگی او اطلاعاتی مفید در اختیار می گذارد  مانند ارزش گذاری او به هنر خوشنویسی بدون درخواست ارج و قربی .

ملک محمد دستی قوی در کتیبه نویسی و خطوط جلی داشت و برای بناهای مشهور قزوین آثاری نوشت. قطعات جلی و سیاه مشق های او دارای ملاحت، پختگی و استواری است اما تا کنون آثار چلیپایی و غبار و خفی از او دیده نشده. با تمام شهرتش هیچ اطلاعاتی از سال تولد و مرگ و محل دفن او در دست نیست و تنها شاهد تاریخ زندگی او کتابت سنگ قبر میرزا ابوالقاسم بهشتی شیرازی  در سال 1264 و سنگ  قبر شهید ثالث  در سال 1265 و کتیبه آب انبار مسجد مدرسه مولا وردی خان سال 1285 هجری قمری است. همچنین اطلاع مکتوب او در کتاب الماثر و الاثار امده : حاج ملک محمد خطاط قزوینی از خوشنویسان نستعلیق به استادی و تقدم حقیق بود و سمت درویشی  نهادی و پشمینه پوش هم داشت.  اطراف قطعات به خط جلی با نیش قلم مزین می نمود. آثار او به پنج دسته تقسیم شده اند : خط  نستعلیق که اطراف ان را با نیش قلم تزئین کرد، خط تزئینی نستعلیق و نسخ و ثلث، سیاه مشق ها، نستعلیق یک سطر و دو و چهار سطری، آثار کتیبه ایی .

برای مطالعه بیشتر رجوع شود به کتاب ( مرقع دلگشا – زندگی و آثار ملک محمد قزوینی  شیخ علی سکاک و محمد علی خیارچی , تالیف  مهدی نور محمدی انتشارات پیکره – تهران – سال 95).

در توضیح او و آثارش منقول است از اهالی قزوین و مردی درویش مشرب بود. وی خط و نقاشی را درهم آمیخته و شیوه به‌خصوصی را ابداع کرده بود. علاوه بر این، خط نستعلیق و شکسته را خوش می‌نوشت و خطوط طغرائی ابتکاری را نیز با تزئینات نوک قلم زیباتر ساخته و حالت تصویری به آنها می‌داد. از آثار نقاشی خط وی : مرغ بسم‌الله استادانه‌ای که از جملات بسم‌الله، مرغ مخصوصی نقاشی کرده و حواشی و جوانب خط را دندانه‌دار نموده و بعضی از تزئینات اسلیمی نیز در گوشه‌های آن به‌کار برده است، با رقم : "مشقه ملک محمد قزوینی ۱۲۳۵" ؛ طغرای زیبای ” ناد علیاً مظهر العجایب… " که در شمایل حضرت علی (ع) به استادی و نستعلیق طغرائی عمل آورده و رقم نهاده : "مشقه ملک-محمد قزوینی ۱۲۴۰ در بلده قزوین"؛ یک قطعه از قطعات شش دانگ و نستعلیق وی که کناره‌ها را زینت داده، با رقم: "آخر خوشنویسی اول گدائی است، مشقه ملک¬محمد قزوینی ۱۲۴۱".

و اما چرا ملک محمد جزو خوشنویسان متفاوت است؟ دست کم به دو دلیل : چون هم مبدع نوعی خط تزئینی خوشنویسانه است که پایه و اساس آن خوشنویسی است و حکم پنجرۀ جدیدی را دارد به دنیای هنر خلاقه، هم خیلی راحت حرف دل خود را با این خط می زند. کم نیست کسی حدود ۱۷۰ سال پیش هم خطی جدید عرضه کند هم حرفی جدید؛ آن هم در جامعۀ سنتی آن روزگار. در جهت هم ذهن شدن در مورد ارزش اقدام ملک محمد در شکستن برخی از قالب های فرمی و محتوایی، و فشار سنت و سنت گرایان در عرصۀ هنر، مثالی می زنم : یکی از اسـاتید طراز اول معاصر کشورمان، حدود ۲۴ سال پیش، حتی در مورد موضوعی مثل معادل سازی دانگ-های غبار و خفی و … با میلیمتر و سانتیمتر، با احترام و احتیاط صحبت می کند.آثار ملک محمدبیشترین آثار این هنرمند در مجموعه های خصوصی و موزه های ایران و جهان نگهداری می شود. آثار وی شامل کتیبه ها و سنگ نوشته ها  سردر آب انبار و مسجد ملاوردیخان قزوین  ،  سنگ گور شهید ثالث که توسط هنرمندان سنگ تراش حجاری شده ، قطعات فراوانی از قرآن ها، قباله ها، فرامین، سیاه مشق ها و آثار نقاشی خط بسیاری که امروزه دارای ارزش مادی و معنوی بسیار است.