پژوهشگر: رقیه مغانی کارشناس ارشد موزه ملت
از قرن 8 هجری قمری استفاده از نمادها و عناصر هندسی، گل و بته بر روی لوازم چوبی مانند: منبر ، درب امامزاده ها ، صندوق مزار و رحل قرآن مرسوم می شود. اما از اوایل قرن 9 هجری قمری این هنر رونق دیگری می یابد و صنعتگران از مشبک و گره چینی(دارای نقوش هندسی) در ساخت پنجره های منازل و کاخ ها استفاده می کنند و از دوره صفویه به بعد هم با تعبیه شیشه های رنگی در چوب های مشبک ، اُرُسی ساخته میشود. ارسی در فرهنگ عمید(دَرِ اتاقی که بر روی حیاط باز می شود) و به تعریف محمدکریم پیرنیا (پنچره های با لنگه های بازشو بالا رونده) تعبیر می شود.
اُرُسی بازی نور با سازه چوب و شیشه است که یادگاری از اجزای اصلی معماری ایرانی در دوره صفویه ، زندیه ، قاجاریه و حتی پهلوی است که الهام گرفته از طرح های اصیل اسلیمی با تکه های کوچک چوب به شکل ستاره های چند پر با شیشه های الوان به رنگ زرد، سبز،قرمز و آبی و ارغوانی است. بدنه اُرُسی با چوب به شیوه منبت کاری و مشبک (گره چینی) و نقش های متنوع هندسی و گیاهی ( گره چینی و اسلیمی) ساخته می شده که درون شبکه های چوبی ،شیشه های رنگی و گاهی اوقات آیینه کاری، گذاشته می شده در ساخت این پنچره های چوبی از میخ استفاده نمی شده مگر اینکه میخ ها چوبی می بودند .برای محکم شدن تکه های به همدیگر به صورت چفت و بست یا همان زبانه " نرو مادگی" استفاده می شده است.
سطح مشبک پنچره های اُرُسی در تامین نور فضای درونی ، در معرض دید قراردادن فضای بیرون ،کاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما ،ایجاد زیبایی در نمای ساختمان، حفظ حریم و محرمیت فضای بیرون ، دور کردن حشرات مزاحم ، پاین آوردن قدرت انتقال صدا (فن آگوستیک) در اتاق ها کاربرد داشتند.
اصولا اُرُسی های ساخته شده در شمال کشور از چوب درخت آزاد یا آزدار که در مقابل رطوبت، مقاومت و دوام بیشتری دارد ساخته می شده و در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار استفاده می شده است.
در دوره زندیه از رنگهای زرد، آبی،سبز و ارغوانی با طرح های ستاره چند پر در وسط و 6 ستاره چند پر در اطراف آن ، استفاده می گردید.
این اثر،قسمت کتیبه(پاتاق) یکی از پنچ دریهای ارسی ( شبیه به سبک زندیه ) با طول 8 متر و ارتفاع 3 است که در فاصله زمانهای 49-1346 هجری شمسی پس از بازسازی به بنا افزوده گردید.