یکی از اموال درخور توجه در موزه استاد میرعماد، یک جلد عقد نامه با تذهیب فراوان و سرلوح است که به خط تحریری الوان متن عقد و ازدواج و شروط آن درج شده است. این اثر بمناسبت سالروز ازدواج حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت علی(ع) مورخ 15 مهر ماه سال 92 معرفی میشود. اثر مذکور با شماره ردیف موزه 960 جزو اموال فرهنگی این موزه است.
نام اثر : يك جلد عقدنامه خطي -نوع خط : رقاع - نام قلم : جلي - اندازه قلم : 2 دانگ -نحوه نگارش : دفتری – بندی – رنگین نویسی -تاریخ کتابت : 1315 ه.ق -تزئین متن : صفحات 1و2 تمام مذهب بندی مطلايي -تزئین حواشی متن :مجدول الوان با تذهيب - با سرلوح مذهب -مکتب تزئین :زند و قاجار (سبک شیراز) -تاریخ تزئین:1315.- ابعادکاغذ :30*19 سانتی متر -نوع مرکب :لاجورد –جوهر- شنجرف .
هنوز هم اسناد و مدارك منحصر بفردي مانند قبالجات – فرمانها ويا ادعيه ها در برخي از شهرستانها و روستاهها نگهداري ميشود . شايد علت اصلي آن در گذشته نبود دفاتر ثبت اسناد و يا حتي مفقود شدن يك سند بوده كه باعث بطلان ازدواج يا معامله اي ميشد. تمام اسناد و مدارك را در نزد افراد امين خانواده قرار ميدادند و حتي از نظر مخفي ميداشتند.
براي نوشتن قباله – فرمان همواره ويژگي هايي مد نظر است وتحرير اسناد و مدارك توسط روحانيون و يا در حضور آنان بود و اصطلاحات ديني و عربي مقام بالايي داشت و علت اين امر اين بود كه روحانيون سعي داشتند معاملات و قرار دادها را با فرائض ديني و اجراي صيغه شرعي همراه سازند و اين امر زبان و بيان خاص خود را طلب ميكرد كه قباله نويسي در مورد همگان امكان پذير نميشد. استفاده از لغات عربي در اين معاملات به اين دليل بود كه عامه مردم سواد نداشتند و طرفين معامله احترام خاصي براي عبارات عربي و ديني داشتند.
شيوه بررسي اين قبالجات بصورت زير است : بررسي محتوي آن از نظر ديني – ذكر آيات – احاديث و روايات – آداب و رسوم طبقات مختلف و مسائل حقوقي مانند : شرط عقد و تعهد طرفين و حتي حق تعيين محل سكونت براي زن و عهده گرفتن مخارج يكي از خويشان زن و حتي حق طلاق براي زن در برخي از عقد نامه ها ي تاريخي ديده ميشود. از صورت اشكال و ظاهر قباله ها امتيازات و اختلاف طبقاتي بررسي ميگردد. اگر جواني هنگام ازدواج هيچ گونه استقلال مالي نداشت پدر و مادر او ابتدا بايد مبلغي پول يا ملك يا خانه يا باغ يا احشام به پسر خود صلح می کردند تا جوان آن را مهر زوجه خود كند تا با موازين شرعي تطبيق داشته باشد . و طبق قانون شرع راجع به مهريه ثبت ميشدكه مهريه عند المطالبه است و زن به مجرد نكاح حق تصرف در مهر خود را دارد.
جنبه هاي متفاوتي در كليه عقود ديده ميشود مانند : جنبه هاي ديني و مذهبي كه تمام آنها توسط آيات قرآن و اخبار ديني مسلمين را به ازدواج ترغيب ميكند و در بيشتر آنها قرآن جزو مهريه است و حتي شاهدان براي فرزندان زوجين دعا هم ذكر كرده اند. در این جنبه ها واجب بودن ازدواج را با آيات قرآن در قباله ذكر ميكردند مانند : ( وانكحوالايامي منكم و الصالحين من عبادكم و اما ئكم ان يكونوا فقرا يغنهم الله من فضله و الله و اسمع عليم ) . همچنين رويات متعددي هم در قبالجات ميآوردند مانند : حديث نبوي در رابطه با ازدواج كه آن را سنت پيامبر ميدانست،كامل شدن دين با ازدواج و اینکه ثواب نماز شخص متاهل نسبت به مجرد.
جنبه هاي اجتماعي و اخلاقي كه در اين عقد نامه ها حتي فصل و ايام ازدواج را هم با مشاغل و طبقات زوجين ذكر كرده اند. جنبه هاي حقوقي كه در بيشتر قبالجات شروط عقد و حتي آزادي زوجين با كلمه مختاره در ارتباط با زوجه آمده كه حاكي از احترام به مقام زن بوده است و همچنين برخي از شروط دوشيزه (باكره )يا بيوه ( ثيبه ) هم در آن ديده ميشود. رشد جسماني و عقلايي در كليه قباله ها ذكرشده كه همه عاقدان در موضوع رشد جسمی و عقلي دختر هم نظر بودند مانند : بالغه – عاقله – رشيده – باكره در برخي از قباله ها آمده كه زوجين ضمن عقد شرط و تعهد ميكردند كه در نمونه متعلق بسال 1318 ه.ق زوجه از شوهر تعهد ميگرفت مبني بر اينكه زن حق دارد به وكالت از طرف شوهر چنانچه از سوي او بدرفتاري بيند طلاق بگيرد . يا در يكي از قباله ها آمده شوهر متعهد است خواهر زن خود را به مدت 8 سال خرج دهد . همچنين كلمات مختار و آزاد بودن زوجه در قباله زياد بكار رفته كه با واژه مختاره – عاقله ديده ميشود. همچنين شرط خالي از عيب و نقص است كه در مورد زوجين صريحا قيد شده است .
يكي از موارد مهم قباله ها موضوع ايجاب و قبول است كه در ازدواجي كه در آن قبول نباشد آن باطل است. يعني زن و شوهر بايد با رضايت ازدواج كنند و اين مورد در قباله نوشته ميشد.
عاقدين جنبه اقتصادي را در بيشتر قباله های ازدواج مايه ثروت دانسته اند و حتي آياتي از قرآن را براي تاكيد خود آورده اند و حتي مهريه و نوع آن هم در قباله آمده، خصوصا طلا كه شگون داشت . در برخي از قباله ها از وسايل اربعه مانند ( ظروف مسي – فرش – لباس – رختخواب – غلام – كنيز در قباله هاي شهري و جهيزيه در قباله هاي روستايي ) اسم برده شده است. همجنين در بسياري از قباله ها مقدارمهريه بسيار بالا است مانند : (بصداق معين معلوم القدر و الوصف مبلغ 1000 تومان وجه رايج خزانه عامره نصف روپيه عددي پانصد ديناري سيزده نخودي وزن – يك جلد كلام الله حميد و مجيد – يك نفر غلام صحيح الاعضا جوان عوان حبشي – يك نفر جاريه حبشي صحيح الاعضا و الجوارح خالي از عيب و نقص و…. جمعا مبلغ 1050 تومان. ذيعقده سال 1290 ه.ق ) نوع مهريه طلا – نقره – پول – زمين زراعي – خانه – باغ – گوشفند – شتر و اشياي اربعه بود. به دليل اينكه طلا باعث خوشبختي و مباركي بود پس در تمام ازدواج ها بكار ميرفت و در بيشتر قباله ها ي نكاح تمام طبقات بايد طلا را در مهريه ذكر ميكردند . همچنين در قباله با يد روز عقد و كنيز همراهي زوجه هم قيد ميشد.
نوع مشاغل مختلف نیز در اسناد ازدواج قيد شده است كه بيشتر راجع به حرفه زوج يا پدر او يا پدر زوجه است .
در برخي از اسناد نكاح دولتي القاب و عناوين هم بكار رفته مانند خان – آيت الله – مشهدي – ميرزا – كربلايي و حاجي.
در طي ازدواج مراسم ذكر نميشد اما روز عقد که بيشتر ايام مذهبي و ملي و اعياد بود در آن قيد ميشد. تاريخ هاي عقد به مسئله سعد ونحس بودن ايام مربوط ميشد و بيشتر مراسم ازدواج در ايام مبارك بود. كمتر ازدواجی در ماه رمضان بود و حتي يك مورد ازدواج در ماه محرم و صفر هم ديده نميشود. در بيشتر اسناد ازدواج نامي از پيوندهاي فاميلي نيامده شايد علت آن اين بود كه در گذشته پيوند فاميلي يك سنت بود و نيازي به درج آن در قباله نداشتند البته موارد استثنا نیز وجود دارد .