جشن چله تابستان
(نگارش : مهدیه منوچهری )
مقدمه:
مردم ایران از جمله ملت هایی هستند که زندگی آنان با جشن و شادمانی پیوند فراوان داشته است . آنها با داشتن این جشن ها شهرت داشتند ، آنان معتقد بودن خداوند برترین آفریننده و انسان ،بهترین، آفریده ی اوست وخداوند ، دوست دارد بنده اش را سرزنده و شاد ببیند، در همین راستا ایرانیان اعتقاد داشتند راه رسیدن به خدا در جشن و شادیست .
ابوسعید عبدالحی گردیزی که در حدود 950 سال پیش «زین الاخبار» را تألیف کرده است می گوید:
« و مر مغان را جشن های فراوان بوده است اندر روزگار قدیم و من آنچه یافتم اینجا بیاوردم ........» (زین الاخبار باب چهاردهم ص241)
مسعودی نیز در مروج الذهب می نویسد :
« ایرانیان در بسیاری اوقات از سال جشن ها دارند. »( ج 2 ص 343 در ذکر ما ه های ایرانیان )
نظام اقتصادی مردم آن روزگار مبتنی بر کشاورزی و دامداری بود و بنابراین بسیاری از جشن ها ی باستانی ریشه در زمین ، شرایط جغرافیایی و انسان داشتندو بیانگر تاریخ ،آداب و رسوم و نحوه ی زندگی مردم ایران است که با طبیعت عجین بوده و از آن جدا نیست.
همه ی این آداب و رسوم و جشن ها که در فراز و نشیب از جنگ ها و تهاجم دشمنان گذشته و پس از هزاران سال هنوز جان دارد و در قالب فرهنگ با ما سخن می گوید ، سخن از هویت ،ویژگی فرهنگ و سطح تفکر مردمانش اگر چه در زنده نگاهداشتن آن کاستی دیده می شود ، اما فراموش نمی شود.
جشن چله تابستان
واژه جشن فارسی گرفته شده از ( یسن yasna ) اوستایی است.به معنی ستایش و پرستش ،این واژه جشن از ایران به احتمال قوی توسط زرتشتیان در هندوستان شایع و مورد استفاده قرار گرفت، در برهان قاطع به معنای حرارت و تب آمده است.
جشن های ایران باستان از مهمترین رویدادهای تاریخی بوده و از اهمیت زیادی برخوردارست و بخش اعظم این جشن ها، جشن های ماهانه است ، زیرا در تقویم ایران هر روز از ماه به نام های مختلف در ستایش اهورا مزدا نامگذاری شده اند ، هم نام شدن یک روز و یک ماه ،زمان برگزاری جشن ماهانه بود اما جشن های دیگر نظیر «شب یلدا »و «جشن چله تابستان »که بر پایه ی نظام اقتصادی ازجمله : کشاورزی و دامداری است ، گرفته شده است.
به تعریف ابوریحان بیرونی ، مرداد به معنای آن چیزی است که مرگ و نیستی نداشته باشد و مرداد فرشته ای است که موکل به حفظ گیتی و اقامۀ غذاها و دواهایی است که که اصل آن نبات است .
مرداد نام پنجمین ماه سال و روز هفتم هر ماه در گاهنبار اعتدال خورشیدی است. در اوستا امرتات ، در پهلوی امرداد و در فارسی امرداد گفته شده است.
[7/31, 19:57] منوچهری: ده مردادماه چهلمین روز از فصل تابستان است که ایرانیان این روز را جشن می گرفتند و آن را جشن چله تابستان یا چله تموز می نامیدند، تموز نام ماه اول تابستان و ماه دهم از سال رومیان و بودن آفتاب در برج سرطان می باشد.
مدت زمان ماندن آفتاب در برج سرطان رومیان، آنرا یکماه محاسبه می کنندو تموز ماه می نامند. ده مرداد چله بزرگ است که یکی از جشن های ایرانی بوده که امروزه به فراموشی رفته است.اما در خراسان، یزد،گیلان و مازندران ، هنوز ردپایی از این جشن ، بجای مانده است.
در خراسان از اول تیرماه تا دهم مرداد ماه را چله بزرگ می نامند و دهم مرداد ماه طولانی ترین روز سال است.از اول تیر ماه تا دهم را چله تموز و از دهم تا آخر این ماه را چله خرد می نامند.بیرجند یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی است که جشن چله تابستان در آنجا برگزار می گردد.
در یزد زرتشتیان از ده مرداد تا شانزده مرداد ماه به زیارتگاه« پیر نارکی »می روند ، این روز مصادف است با زمان پناه دادن کوه به زر بانو ، یکی از شاهزادگان یزد که عروس پادشاه پارس در زمان حمله ی تازیان به ایران بوده است.این زیارتگاه مربوط به دوره ی ساسانیست.
پیر نارکی یکی از قدیمی ترین زیارتگاه های زرتشتیان ایران است که در 20 کیلومتری شمال غربی مهریز و 50 کیلومتری مرکز استان یزد در دامنه ی کوه کم ارتفاعی قرار دارد.زرتشتیان در این ایام گرد هم می آیند و به اوستا خوانی ،شادی و شادمانی می پردازند.
پس از اسلام نیز، این مراسم از زمان دیلمیان در گیلان و در مازندران با اختلاف دوازده روز به نام جشن« نوروز بل» آغاز شد و تا به امروز ادامه داردو به عنوان گاه شماری اصلی این مناطق شناخته می شود.
بل در زبان گیلکی به معنای آتش است و نوروز بل به معنای آتش نوروزی است.آتش که در باور ایرانیان عنصر پاک و مقدس است ، در این مناطق، چنین روزی هنگام غروب ، آتش روشن می کنند و لباس های کهنه را در آن می سوزانند و زیباترین لباس های خود را می پوشند و در واقع سال نو را ( سال نو دیلمی ) به یکدیگر تبریک می گویند.و معتقدند که برافروختن آتش باعث می شود آن سال برف و سرما در زمستان کاهش یابد.
شرایط جغرافیایی و آب و هوایی به گونه ایی بوده که در این موقع از سال مردم می توانستند محصولات کشاورزی خود را برداشت نمایند و در واقع جشن مذکور جهت سپاسگزاری از پروردگار بوده است.که به مرور زمان جنبه ی آئینی پیدا کردند.
نظیر جشن چله تابستان، جشن« گل نیلوفر » است که ازجمله ابوریحان بیرونی ، در آثارالباقیه ( فصل نهم دراشاره به جشن تیرگان) ازجشن نیلوفر، نام می برد ، گل نیلوفر در باور ایرانیان گل نامیراست و با خورشید پیوند خورده است و زمان رویش این گل (هنگامی که نور خورشید در عمودی ترین حالت خود قرار دارد)چله تابستان است ، گل نیلوفر نماد رسمی شهر کرمانشاه نیز هست ، این گل در سرآب نیلوفر در نزدیکی شهر کرمانشاه می روید و به عنوان نمادی از آئین مهر و نماد ایزد بانوآناهیتا، نیز هست. این نماد،در نقوش طاق بستان، دیده می شود. در تطابق با معنای مرداد، گلی که در این ماه می روید، گل نیلوفر،نامیراست و نماد خورشید است و مرگ و نیستی ندارد ، خاستگاه خورشید و نیلوفر در پیوند یکدیگرند، تقدس خورشید ریشه در آئین میترائیسم، ایرانیان دارد.
با توجه به شیوه برگزاری جشن های تابستانی می توان مشاهده نمود که اکثر آن ها جشن های آبی است و درستایش و تقدس آب است و به پاس و ستایش سرسبزی و آبادانی ، مردم در کنار ،چشمه ها و رودخانه ها این جشن هارا برگزار می کنند و با پاشیدن آب به یکدیگر علاوه بر افزایش توان در برابر تحمل گرما ، آرزوی باران و دوری از خشکسالی می کنند.
هدف و نتیجه:
جشن های سرزمینمان نمادی از فرهنگ غنی ایران و آینه ی تمام نمای عقاید و آداب و رسوم ایرانیان است که ریشه در دین و خدا پرستی آنان ، دارد.
عناصر جشن ها معمولا یکی از عناصر اربعه مقدس در فرهنگ ایرانیان است ( آب ، خاک ،باد و آتش) به عنوان مثال به عنصر آتش در جشن «نوروز بل » گیلان و مازندران و عنصر آب در جشن چله تموز در بیرحند از استان خراسان جنوبی می توان اشاره نمود.
علت آفرینش انسان در فرهنگ ایران باستان، رواج نیکی است ، که فقط مختص به زمین نبود ،انسان برای این وظیفه سنگین باید با نیروهای اهریمنی که مانع رسیدن انسان به آنند ،مبارزه کند ،برای هر مبارزه علاوه بر بدن ورزیده به روان نیرومند هم لازم است ،این جشن ها برای رسیدن به روحیه ای قوی ،سالم وشاداب است،مردم با شرکت در این جشن ها خستگی را از روانشان دور می کردند و به آن شادابی و تازگی می بخشیدند.اصول این جشن ها بر پایه ی ستایش و پرستش، توام با سرورو شادمانی ،استوار است.
ضمن برگزاری این جشن ها و گرد هم آیی ها ،موانست و نزدیکی افراد به یکدیگر صورت می پذیرد و با تمرکزنیرو و اتحاد در کنار یکدیگربه اتفاق هم می توانند یاور و کمک هم باشند.
منابع:
تحقیق میدانی ( مصاحبه و پرسش از اهالی)
*گاه شماری و جشن های ایران : تأ لیف ، هاشم رضی. تهران، سال 1358
*مقاله :جشن های ایرانیان باستان : نوشته ی ماریژان موله با ترجمه دکتر ژاله آموزگار . تهران ، 25/5/95.سایت دایره المعارف بزرگ اسلامی
#چله-تابستان