معرفی گونه گیاهی با عنوان " گل حسرت یا سورنجان Boiss Colchicum kotschyi "
پژوهشگر: معصومه رضوان فر مسئول مرکز مطالعات باغ موزه
باغ موزه سعدآباد گنجینه میراث تنوع زیستی شمیران
باغ موزه سعدآباد با وسعت حدود 80 هکتار، لکه ای سبز در دل شمال شهر تهران گنجینه ای حفظ شده از پوشش گیاهی بومی و طبیعی بخشی از منطقه دربند ، زعفرانیه ، جعفرآباد و تجریش قدیم است که با پیشرفت شهر و ساخت و ساز تنها بازمانده و بستر حیات گونه های ارزشمند مناطق فوق الذکر است. پس به واقع این باغ، موزه ای طبیعی است که با داشتن هزاران درخت بلند قامت و تنها بستر طبیعی رودخانه شهری ، بخشی از پوشش گیاهی کوهپایه البرز مرکزی با قدمتی به وسعت تاریخ را در خود جای داده است به جرات میتوان آن را تنها پناهگاه زیستی باقی مانده شمیران قدیم به شمار آورد. مرکز مطالعات باغ موزه سعدآباد در فصول مختلف سال اقدام به شناسایی دقیق پوشش گیاهی درختی و درختچه ای، علفی و بوته ای نموده است در این راستا تعداد زیادی از گونه های گیاهی جمع آوری و نمونه هرباریم آن تهیه شده است. گونه های شناسایی شده متناسب با زمان رشد نمو و مشاهده آن در طبیعت سعدآباد برای عموم معرفی و برای علاقه مندان و پژوهشگران قابل بازدید با هماهنگی قبلی خواهد بود.
اولین گیاه معرفی شده یکی گونه های منحصر به فرد و بومی باغ موزه سعد آباد به نام گل حسرت یا زعفران پاییزه با نام علمی Boiss Colchicum kotschyi است که در گذشته در این منطقه به طور طبیعی وجود داشت و به نقل از ساکنین قدیم علت نامگذاری منطقه زعفرانیه هم ، به وجود این گلهای شبه زعفران و کاشت گل زعفران نسبت می داند. گل حسرت در قدیمی ترین فلور گیاهی ایران جزو رستنی‌های منطقه دربند – پس قعله در محدوده ارتفاعی 1400 تا 1600 متر ثبت شده است، در حال حاضر این گونه از گل حسرت تنها در محدوده کوچکی در پوشش جنگلی شمال غربی سعدآباد به طور طبیعی رویش می کند.
گل حسرت یا سورنجان به جنس Colchicum (گل حسرتیان) از خانواده Colchicaceae تعلق دارد. گیاهانی علفی و پایا دارای غده زیرزمینی بزرگ تو پر می باشند که در عمق 25 تا 30 سانتی متری خاک قرار دارند و چون دوام زیاد دارند، از این جهت پس از آنکه اعضای هوائی گیاه از بین رفت غده ها در داخل خاک باقی می مانند و در سال بعد بر اثر نمو جوانه های جانبی ساقه هوائی جدید به وجود می آورند.
گونه های گل حسرت دو جور هستند 1- گل آن در اواخر شهریور و ماه مهر می‌روید اما برگ‌های این گیاه در بهار ظاهر می‌گرددکه به زعفران پاییزه مشهور است. 2- نوع دوم در اواخر اسفند و بهار برگ و گل با هم شروع به رویش می کنند. در هر دو نوع پوشش گل 6 قسمتی است تعداد 6 پرچم دارند. سورنجان به علت داشتن گلهای زیبا ، و شباهت بسیار زیاد به گل زعفران ،گیاه زینتی محبوب در مناطق معتدل و کوهستانی محسوب میشود و دارای خواص دارویی بسیار با اهمیتی نیز میباشد.
Colchicum kotschyi در حدود 10 سانتیمتر ارتفاع دارد. گل آن در اواخر ماه شهریور و مهر می‌روید اما برگ‌های این گیاه در بهار ظاهر می‌گردد. گلهای آن‌ها بدون ساقه سفید و برخی یاسمنی رنگ و شبیه گل زعفران است که در پاییز می‌شکفد و به آن‌ها زعفران پاییزه یا چمنزار گفته میشود؛ میوه یا کپسول آن‌ها پوشینه سه‌قسمتی حاوی دانه های درشت بسیار دارد که در بهار، زمانی که برگ‌های پهن و براق ظاهر می‌شوند، به وجود می آید . کلشیکوم بیش از سه هزار سال است که به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار میگیرد . ماده دارویی این گیاه، کلشیسین نام داردکه ماده ای بسیار سمی است و در تمام قسمتهای گیاه مانند کورم (غده) ، بذر، برگ و گل وجود دارد، اما بذرها و کورمها حاوی مقادیر بیشتری کلشیسین میباشند. در پزشکی مدرن خواص شناخته شده کلشیسین که باعث توقف تقسیم سلولی می شود شامل اثرهای ضد سرطان، ضد رماتیسم، ضد التهاب، مسهل، درمان اختصاصی نقرس حاد میباشد. مصرف این گیاه به صورت تازه (خام ) کشنده است و به محض بلع، سیستم گوارش و قلب از کار خواهد افتاد و هیچ پادزهری ندارد.