یلدا؛ زایش مهر
سارا کریمان
موزه دار و پژوهشگر هنر
یلدا، این خجسته آیین ایرانیان و جشن بزرگ مردمان دیار آب و آیینه بیش از هر چیز رنگ و بوی درود و سلام دارد. این شب را زادروز میترا یا مهر دانسته‌اند که پس از درازای تاریکی، بر گل نیلوفر می‌درخشد و گیتی را به نور ایزدی می‌افروزد. این شب بیش از هر چیز تبلور امید است درنهایت تاریکی، فصل مشترک تمامی ادیان و باورها.
در این طولانی‌ترین شب زمین، آنجا که فزونی سیاهی، هیچ انگاریده می‌شود، چراکه یقینا از پس این شب این روشنایی است که هر روز بیشتر می‌بالد و می‌تابد که همانا تحقق وعده الهی بر پیروزی نور بر ظلمت است. اگرچه گذر روزگاران فرونشست نسیان بر هر دستاورد و باوری را گریزناپذیر می‌سازد اما ریشه پرقوام برخی اندیشه‌ها که گسترده ذات هستی هستند چنان استوار است که چرخش سهمگین کائنات نیز ناتوان از خدشه بر ارکان و جایگاه آنان است.
ارتقای دانش اجتماعی و گسترش ارتباطات فرهنگی منتج می‌شود به بهبود درک از موارث باستانی و پیوندهای فرهنگی و این‌گونه هر ساله بیش از گذشته بر ارج این کهن آیین‌ها افزوده می‌شود.
جشن‌ها و سنت‌های مرتبط با این شب نیز آنجا که در کانون پژوهش و معرفی قرار می‌گیرند مزید همگرایی و دوستی بین ملت‌ها می‌شوند. درک و زبان مشترک فرهنگی چه حاصلی ارزشمندتر از اتحاد و دوستی و صلح می‌تواند داشته باشد؟ گزاف‌گویی نیست اگر آیین پاسداشت شب یلدا و زایش مهر که قرین جشن‌های آغاز سال نو میلادی و تولد عیسی مسیح (ع) است را فصل مشترک بخش بزرگی از فرهنگ جهانی و بشریت بدانیم.
میترا، میثره یا مهر هم نام خورشید است و هم اشاره به سبب دوستی، زیرا حقیقت دوستی بر پایه عشق و مهربانی است که همراه با خود از خودگذشتگی و صلح پایدار را ارمغان می‌آورد. در این جشن بزرگ، مردمان می‌کوشند تا برترین نمادها را پاس بدارند و نیکوترین رفتار را بروز دهند. گردهما‌یی و خوش‌گویی، حافظ‌خوانی و ساز و طرب در کنار شادخوری‌ها از اهتمام کامل بر پاسداشت هر چه بهتر این لحظه در تقویم نشان دارد و انار که نام خود را از روشنایی می‌گیرد بی‌سبب نیست که نماد این شب شده است.
این شادی‌ها در شبی رخ می‌نماید که حقیقتا اوج غلبه تاریکی بر روشنایی است اما علم و تجربه بشری می‌گوید زین پس اقتدار ظلمت به اضمحلال می‌رود و با طلوع آفتاب، تاریکی هر روز گامی به پس برمی‌دارد. اما نکته‌ای مهم: با رجوع به خاطرات خود به یاد می‌آوریم که تا چندی پیش باور عمومی بر این منوال بود که درازی این شب است که بیشترین فرصت را برای با هم بودن به مردمان می‌دهد و نقطه توجه درازای شب بود نه روشنایی فردا که مجددا توان خویش را بازیافته. رجوع به ادبیات فارسی بر قوت این گمان می‌افزاید که صدها سال ما بر اوج شب نظر داشتیم و آن را محال می‌دیدیم.
نگاه کنید که حافظ نکوهیده‌ترین کار را به ظلمت شب یلدا تشبیه کرده و توصیه می‌کند که نور را ز خورشید جوییم. اما در سالیان اخیر به مدد ابزارهای ارتباط جمعی، دانایان و فرهیختگان توجه همگان را بر حقیقت این جشن که دلالت بر امیدی قطع به یقیین دارد، معطوف داشته‌اند. بر ماست که بیندیشیم و بیاموزیم که هر مناسبت فرهنگی و آیینی بر کدام اندیشه و باور گردش می‌کند.
بدانیم که شادی بر گستره روشنایی سخنی دیگرگون است تا درازای شب. بازگویی و شناخت عمومی از فلسفه و ابعاد مختلف و برپایی و پاسداری هر چه نیکوتر از برماندهای باستانی، سایر ملت‌ها را به تحسین و احترام وا میدارد تا بدان‌جا که فرهنگ یک ملت یا یک گروه از مردمان را رکنی اساسی از میراث بشری به شمار می‌آورد. طرح ثبت جهانی میراث ناملموس آیین شب یلدا نزد سازمان علمی، فرهنگی، آموزشی ملل متحدد (یونسکو) به عنوان فرهنگ جهانی که در سال 2021 بررسی خواهد شد نقطه عطفی بر توجه به ذات و ارکان فرهنگی این سرزمین دارد.