خط جلی اسماعیل جلایر در موزه میرعماد

خط جلی اسماعیل جلایر در موزه میرعماد

اسماعیل جلایر نقاش باشی از هنرمندان نقاش عصر قاجاری است. در نوجوانی به آموختن نقاشی در مجمع الصنایع ناصری پرداخت و احتمالا جزو سی و چهار تن نقاشی بود که بر کتاب هزار و یک شب کار کردند.

 او در سالهای 1275 تا 1299 در دار الفنون در حجره اختصاصی خود فعالیت داشت. اسماعیل جلایر تحت القائات صوفیانه پدر نگرش تازه ایی را به نمایش گذاشت و به نقاشی و خوشنویسی  نظری دیگر داشت.

 به نظر میرسد بیشتر حواشی صفحات خوشنویسی که به قلم اوست  با صحنه های جانوری و گیاهی تزئین میشده و خود سررشته ایی به هنر خوشنویسی نداشته است. در واقع نوع جدیدی از خط گلزار حاصل فعالیت هنری اوست .

او در پیکر نگاری شیوه دقیق و ریز بینانه داشت و با اسلوب پرداز و قدرت تخیل جلوه های متنوع و متغیر از حال و هوای انسان را باز نمایی می کرد حاصل کار او در پیکره های مرقع درویشان است که لطاف و ریزه کاری شعر را به نمایش گذاشته است.

 او از نخستین نقاشانی بود که چهره عارفان ایران را با رویکردی واقع گرایانه و با تخیل باز نمایی کرد و پیکره عرفای ایران مانند بابا طاهر، شمس تبریزی،  اوحدی ،  مشتاق علیشاه  و نور علیشاه از آثار اوست .

در باره زندگی اسماعیل جلایر اطلاعی در دست نیست اما احتمالا از باز ماندگان طایفه جلایر بود که از خوانین  منطقه کلات نادری  محسوب میشود.

 پدرش حاجی محمد زمان خان کلاتی به تحصیل علوم دینی پرداخت و به تصرف گرایش  داشت و پس از سفر مکه در حلقه مریدان محمد اسماعیل ذبیح اله ازغدی از مشایخ سلسله ذهبیه در آمد.

 ارادت حاجی محمد زمان خان با شیخ بقدری بود که نام او را بر فرزندش نهاد دوستعلی خان معیر الممالک درباره اسماعیل جلایر نوشته است : زمانی که شاهزاده اعتضاد السلطنه وزیر علوم شد اسماعیل جلایر در مدرسه دالرالفنون صاحب کارگاه بود و به شاگردان تعلیم می داد نام او در روزنامه ایران سال 1288 بصورت میرزا اسماعیل ولد حاجی محمد زمان امده است  از او خاطره ایی نقل شده است : روزی ناصرالدین شاه از مدرسه بازدیدی داشت در این بین از کارگاه او دیدن کرد و اعتضاد السلطنه در حال ستایش کار او بود که اسماعیل پیش رفت و گفت هشتاد تومان مقروض است  شاه از حال او خوشش امد و امر کرد دین او را تادیه کنند و سالی یکصد تومان هم به حقوق او بیافزایند و پانصد تومان هم به او انعام دهند .

شیوه اسماعیل در شبیه سازی و پرداز بود و از طبیعت دورنما می ساخت رنگها در کار او زنده و تازه است و حتی عکس ها و گراورها ی بی رنگ را هم با پرداز رنگ می کرد.  کار نقطه زنی یا نقطه چینی رنگ در کار او دیده میشد بیشتر آثار او به شیوه سیاه قلم و با پرداز و توسط چشم مسلح انجام میشده است.

 از ویژگی های کار اسماعیل جلایر براق بودن ان است و برخی معتقدند از استحاله ماده طلق استفاده می کرد.

 اسماعیل جلایر از پیشگامان نقاشی خط است  و از  آثار او در موزه های کاخ گلستان ، رضا عباسی و مجموعه های خصوصی  و کاخ نیاوران نگهداری می شود.

  از نمونه آثار او در موزه میر عماد قطعه خط جلی است که با سفیداب رنگ آمیزی شده است و زمینه ان مملو از نقوش گیاهی و جانوری است.

  این اثر یکی از تابلوهای فاخر اسماعیل است که با زبر دستی و تکنیک خاص استاد تهیه شده است و در طبقه اول موزه میر عماد نگهداری میشود متن ان خطاب به میرزا علی قلی خان وزیر علوم ومخبر الدوله عصر ناصری است.

برای مطالعه بیشتر در خصوص اسماعیل جلایر و آثار او نک کنید به کتاب اسماعیل جلایر نوشته دکتر آژند – نشر پیکره .