کتابچه عقد و ازدواج میرعماد

هنوز هم اسناد و مدارک منحصر بفردی مانند قبالجات – فرمانها  ویا ادعیه ها در برخی از شهرستانها و روستاهها نگهداری میشود شاید علت اصلی آن در گذشته نبود دفاتر ثبت اسناد و یا حتی مفقود شدن یک سند بوده که باعث بطلان ازدواج یا معامله ایی میشد  تمام اسناد و مدارک را در نزد افرا د امین خانواده قرار میدادند و حتی از نظر مخفی میداشتند برای نوشتن قباله – فرمان همواره ویژگی هایی مد نظر است وتحریر اسناد و مدارک توسط روحانیون و یا در حضور آنان بود و اصطلاحات دینی و عربی مقام بالایی داشت  و علت این امر این بود که روحانیون سعی داشتند معاملات و قرار دادها را با فرائض دینی و اجرای صیغه شرعی همراه سازند و این امر زبان و بیان خاص خود را طلب میکرد  که قباله نویسی در مورد همگان امکان پذیر نمیشد استفاده از لغات عربی در این معاملات به این دلیل بود که عامه مردم سواد نداشتند و طرفین معامله احترام خاصی برای عبارات عربی و دینی  داشتند شیوه بررسی این قبالجات بصورت زیر است : بررسی محتوی آن از نظر دینی – ذکر آیات – احادیث و روایات – آداب و رسوم طبقات مختلف –مسائل حقوقی است . مانند : شرط عقد و تعهد طرفین و حتی حق تعیین محل سکونت برای زن و عهده گرفتن مخارج یکی از خویشان زن و حتی حق طلاق برای زن در برخی از عقد نامه ها ی تاریخی دیده میشود از صورت اشکال و ظاهر قباله ها امتیازات و اختلاف طبقاتی بررسی میگردد فقط اگر جوانی هنگام ازدواج هیچ گونه استقلال مالی نداشته باشد پدر و مادر او ابتدا باید مبلغی پول یا ملک یا خانه یا باغ یا احشام به پسر خود صلح کنند تا جوان آن را مهر زوجه خود کند تا با موازین شرعی تطبیق داشته باشد . و طبق قانون شرع راجع به مهریه ثبت میشدکه مهریه عند المطالبه است و زن به مجرد نکاح حق تصرف در مهر خود را دارد جنبه های متفاوتی در کلیه عقود دیده میشود مانند : جنبه های دینی و مذهبی که تمام آنها توسط آیات قرآن و اخبار دینی مسلمین را به ازدواج ترغیب میکند و در بیشتر آنها قرآن جزو مهریه است و حتی شاهدان برای فرزندان زوجین دعا هم ذکر کرده اند جنبه های اجتماعی و اخلاقی است که در این عقد نامه ها حتی فصل و ایام ازدواج را هم با مشاغل و طبقات زوجین ذکر کرده اند جنبه های حقوقی است که در بیشتر قبالجات شروط عقد و حتی آزادی زوجین با کلمه مختاره در ارتباط با زوجه آمده که حاکی از احترام به مقام زن بوده است  همچنین برخی از شروط دوشیزه  (باکره )یا بیوه ( ثیبه ) هم در آن دیده میشود  رشد جسمانی و عقلایی در کلیه قباله ها ذکرشده که همه عاقدان در موضوع رشد جسمس و عقلی دختر هم نظر بودند مانند : بالغه – عاقله – رشیده – باکره در برخی از قباله ها آمده که زوجین ضمن عقد شرط و تعهد میکردند که در نمونه متعلق بسال 1318 ه.ق زوجه از شوهر تعهد میگرفت مبنی بر اینکه زن حق دارد به وکالت از طرف شوهر چنانچه از سوی او بدرفتاری بیند طلاق بگیرد . یا در یکی از قباله ها آمده شوهر متعهد است خواهر زن خود را به مدت 8 سال خرج دهد . همچنین کلمات مختار و آزاد  بودن زوجه در قباله زیاد بکار رفته که با واژه مختاره – عاقله دیده میشود  همچنین شرط خالی از عیب و نقص است که در مورد زوجین صریحا قید شده است . یکی از موارد مهم قباله ها موضوع ایجاب و قبول است که در ازدواجی که در آن قبول نباشد آن باطل است یعنی زن و شوهر با ید با رضایت ازدواج کنند و این مورد در قباله نوشته میشد جنبه اقتصادی است که در بیشتر قباله ها عاقدین ازدواج را مایه ثروت دانسته اند و حتی آیاتی از قرآن را برای تاکید خود آورده اند و حتی مهریه و نوع آن هم در قباله آمده خصوصا طلا که شگون داشت . در برخی از قباله ها از وسایل اربعه مانند ( ظروف مسی – فرش – لباس – رختخواب – غلام – کنیز در قباله های شهری و جهیزیه در قباله های روستایی ) اسم برده شده است  همجنین در بسیاری از قباله ها مقدارمهریه بسیار بالا است مانند : (بصداق معین معلوم القدر و الوصف مبلغ 1000 تومان وجه رایج خزانه عامره نصف روپیه عددی پانصد دیناری سیزده نخودی وزن – یک جلد کلام الله حمید و مجید – یک نفر غلام صحیح الاعضا جوان عوان حبشی – یک نفر جاریه حبشی صحیح الاعضا و الجوارح خالی از عیب و نقص و…. جمعا مبلغ 1050 تومان ذیعقده سال 1290 ه.ق ) نوع مهریه طلا – نقره – پول – زمین زراعی – خانه – باغ – گوشفند – شتر و اشیای اربعه بود به دلیل اینکه طلا باعث خوشبختی و مبارکی بود پس در تمام ازدواج ها بکار میرفت و در بیشتر قباله ها ی نکاح تمام طبقات باید طلا را در مهریه ذکر میکردند . همچنین در قباله با ید روز عقد و کنیز همراهی زوجه هم قید میشد جنبه های دینی است که واجب بودن ازدواج را با آیات قرآن در قباله ذکر میکردند مانند : ( وانکحوالایامی منکم و الصالحین من عبادکم و اما ئکم ان یکونوا فقرا یغنهم الله من فضله و الله و اسمع علیم ) . همچنین رویات متعددی هم در قبالجات میآوردند مانند : حدیث نبوی در رابطه با ازدواج که آن را سنت پیامبر میدانست – کامل شدن دین با ازدواج – ثواب نماز شخص متاهل نسبت به مجرد همچنین نوع مشاغل مختلف هم در اسناد ازدواج قید شده است که بیشتر راجع به حرفه زوج یا پدر او یا پدر زوجه است . در برخی از اسناد نکاح دولتی القاب و عناوین هم بکار رفته مانند خان – آیت الله – مشهدی – میرزا – کربلایی – حاجی در طی ازدواج  مراسم ذکر نمیشد اما روز عقد در آن قید میشد و بیشتر ایام مذهبی و ملی و اعیاد است . تاریخ های عقد به مسئله سعد ونحس بودن ایام مربوط میشد و بیشتر مراسم ازدواج در ایام مبارک است و کمتر در ماه رمضان است و حتی یک مورد ازدواج در ماه محرم و صفر هم دیده نمیشود در بیشتر اسناد ازدواج نامی از پیوندهای فامیلی نیامده شاید علت آن این بود که در گذشته پیوند فامیلی یک سنت بود و نیازی به درج آن در قباله نداشتند البته استثنائی هم وجود دارد .

 نمونه عقد نامه موزه میرعماد یک جلد با تذهیب فراوان و سرلوح است که به خط تحریری الوان متن عقد و ازدواج و شروط ان درج شده است این اثر بمناسبت  روز ازدواج فاطمه زهرا س و حضرت علی ع مورخ 15 مهر ماه سال 92 معرفی میشود اثر مذکور با شماره ردیف موزه 960 جزو اموال فرهنگی موزه است