🔸معرفی اثر/کاخ موزه سبز
به مناسبت روز شیراز
«آرامگاه سعدی»
و
«آرامگاه حافظ»
نقاشی سیاه قلم
اثر:اوژن فلاندن(کتاب سفر به پارس)
محل نگهداری:مخزن کاخ موزه سبز
قدمت:دوره محمد شاه قاجار
عکس:لیلی رئوف/آرشیو موزه
آرامگاه سعدی:این مکان در ابتدا خانقاه سعدی بوده که وی اواخر عمرش را در آنجا می‌گذرانده و سپس در همان‌جا دفن شده‌است. برای اولین بار در قرن هفتم توسط شمس‌الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف اباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد.
بنا به گزارش ابن بطوطه، (که حدوداً سی و پنج سال پس از درگذشت سعدی نوشته شده و قدیمی‌ترین گزارش موجود از آرامگاه سعدی است) مردم بازدیدکننده از مزار سعدی، جامه خود را در حوضچه‌هایی مرمرین می‌شستند. به باور مردم شیراز (که از قبل از سعدی و شاید قبل از اسلام وجود داشته)، شستشو در این آب، شفابخش بوده‌است. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ ه.ق. به دستور کریمخان زند، بنایی معروف به عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای مزار سعدی بنا گردید. طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع می‌شد. در دو طرف راهرو دو اتاق کرسی دار ساخته شده بود. در اتاقی که سمت شرق راهرو بود، قبر سعدی قرار داشت و معجری چوبی آن را احاطه کرده بود. قسمت غربی راهرو نیز موازی قسمت شرقی، شامل دو اتاق می‌شد، که بعدها شوریده شیرازی (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اتاق غربی این قسمت دفن شد. طبقه بالای ساختمان نیز مانند طبقه زیرین بود، با این تفاوت که بر روی اتاق شرقی که مزار سعدی در آنجا بود، به احترام شیخ اتاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت.
در دورهٔ قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی‌خان صاحب‌دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب‌الله‌خان قوام‌الملک دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد، و تولیت آن به " کربلایی سید زین العابدین چینی (حسینی نیک) سپرده شد و ایشان در سال ۱۳۲۱ ه. ش در گذشت.
بنایی که در زمان کریمخان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ ه.ش. برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی‌اصغر حکمت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار گردید؛ که این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد.
آرامگاه حافظ:در سال ۸۵۶ ه.ق/حدود شصت‌وپنج سال پس از درگذشت حافظ، فرماندارِ تیموریِ فارس، ابوالقاسم میرزا بابُر بن بایسُنقُر به وزیر خود شمس‌الدین محمد معمایی دستور داد تا بنایی گنبدمانند بر روی قبر حافظ در باغ مصلی بنا کند.در قسمت جلوی باغ نیز حوض بزرگی بنا کرد که از نزدیک رودخانهٔ رُکن‌آباد پر شده بود. این بنا دو بار مرمت شد.اولین بار در زمان شاه عباس اول صفوی و بعد به‌دستور نادرشاه افشار .در سال ۱۱۸۷ ه.ق کریمخان زند محوطه را بزرگ و محصور کرد. وی تالاری طاقی به سبک کاخ دیوان‌خانه که ساخته بود، بنا کرد که چهار ستونِ سنگی بزرگ، در شمال و جنوب و دو اتاق بزرگ در سمت شرق و غرب داشت. این ساختمان به‌طور مؤثری محوطه را به دو بخش جداگانهٔ نارنجستان در قسمت جلویی و قبرستان در قسمت پشتی تقسیم کرده است. مقبرهٔ حافظ در بیرون و پشتِ این بنا، در وسط قبرستان واقع شده است. کریمخان در بالای قبرش تخته سنگی مرمر، به درازای ۲۷۰ و پهنای ۸۰ و بلندی ۴۰ سانتی‌متر قرار داد که هنوز هم وجود دارد. در این تخته سنگ، دو غزل از حافظ به خط نستعلیق توسط خطاط حاجی آقاسی بیگ افشار آذربایجانی نوشته شده است. مطلع غزل «مژدهٔ وصل تو کز سر جان برخیزم/طایر قدسم و از هر دو جهان برخیزم» بر روی سنگ قبر درست از زیر عبارتِ «اَنتَ الْباقیُ و کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ» آغاز می‌شود. و غزل «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش/پیوسته در حمایت لطف اله باش» در حاشیهٔ پیرامونِ غزلِ نخست نوشته شده است.در دو گوشهٔ بالایی سنگ نیز این بیت نوشته شده است: «بر سر تربت ما چون گذری همّت خواه/که زیارتگه رندان جهان خواهد بود». تاریخ درگذشتش نیز در گوشهٔ پایین آن نوشته شده است.
ساخت‌وسازهای بعدی در این محوطه عمدتاً توسط والیانِ مختلفِ فارس انجام شده است. در سال ۱۲۷۳ ه.ق/تهماسب میرزا مُؤَیِّدُالدّوله حکمران فارس، آرامگاه را مرمت کرد.در سال ۱۲۹۵ ه.ق/فرهاد میرزا مُعتَمِدُالدّوله که به حافظ عشق می‌ورزید، حصاری آهنی بر مقبرهٔ حافظ بنا کرد.بعدتر در سال ۱۳۱۷ ه.ق/نیکوکاری زرتشتی به نام خسرو از علمای شیراز اجازهٔ ساختِ بُقعه‌ای از آهن و چوب در اطراف قبر را گرفت. اما پیش از اتمام، مجتهد بانفوذ شیراز سید علی‌اکبر فال اسیری به‌بهانهٔ اینکه یک زرتشتی در حال برپاکردن ساختمانی بر قبر یک مسلمان بود، پیروانش را به این محوطه فرستاد تا این بنا را تخریب کنند.
اگرچه این حرکت اعتراضِ عمومی ناشی از آن باعث شد که دولت مرکزی در تهران خود دستور بازسازی را بدهد، این ساختمان تا سال ۱۳۱۹ ه.ق/به حال ویرانی باقی بود تا هنگامی که مَلِک منصور شُعاع‌ُالسَّلطنه به دستور پدرش، مُظَفَّرِالدّین شاه، بودجهٔ لازم برای ساخت ضریحی آهنی را تأمین کرد که در اطراف قبر برپا شود. این ضریح توسط علی‌اکبر مُزَیِّن‌ُالدّوله نقاشباشی طراحی و نصب شد. در پیرامون آن کتیبه‌ای قرار دارد که شامل تاریخ و اسامی حامیان است. مزیّن‌الدّوله همچنین دستور داد که هر دو سوی تالار کریمخان با تخته‌سنگ‌های مرمر آراسته شوند، که در آن غزل با مطلع «روضهٔ خلد برین خلوت درویشان است/مایهٔ محتشمی خدمت درویشان است» به خط میرعماد (د. ۱۰۲۴ ه.ق) توسط هنرمند قاجاری عبدُالصَّمد لَله‌باشی نسخه‌برداری شده است.
در سال ۱۳۱۰ ش،مدخلی بزرگ و سنگی را در دیوارهٔ جنوبی حافظیه برپا کردند و دیوارها و نارنجستان اندکی تعمیر شد تا اینکه در سال ۱۳۱۴ ش/آخرین اقدام مهم توسط وزارت آموزش و پرورش فارس به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر آموزش و پرورش صورت گرفت و ساخت یک بنای جدید ترتیب داده‌شد. آندره گُدار باستان‌شناس فرانسوی، مدیر کل باستان‌شناسی کشور، طرح و نقشه‌ای مناسب را طراحی کرد. اجرای این پروژه به علی ریاضی، رئیس اداره آموزش و پرورش فارس، واگذار شد و علی سامی سرپرستی آن را برعهده گرفت.در این طرح، به سبک همان طرح گذشته، حافظیه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد و ایوانی به طول ۵۶ و عرض ۷ متر و با ۲۰ ستون سنگی به ارتفاع ۵ متر، آن دو باغ را از یکدیگر جدا می‌کند. اجرای کامل این طرح تا سال ۱۳۱۷ ش. به طول انجامید.
(لیلی رئوف-کاخ موزه سبز)