مشخصات شی: سپر زولو/ Zulu shield
- طول: 66 سانتی متر
- عرض: 46 سانتی متر
- جنس: پوست - چوب و چرم
محل نمایش: گالری سوم، موزه برادران امیدوار
پژوهشگر: سیده کبری پارساسادات
عکس: جواد نجفعلی زاده
معرفی شی
وسیله مورد نظر ما سپری است برگی شکل که معمولا توسط دست چپ حمل می گردید. این شی مخصوص قبیله زولو/Zulu ساکن در منطقه زولو (نام یکی از تیره‌ها و زبان های آفریقایی/بانتو به معنی آسمان است.) واقع در آفریقای جنوبی و معروف به سپر زولو می باشد. سپر زولو در حدود هزار سال گذشته، به عنوان یک وسیله دفاعی قدیمی و امروزه به عنوان یک وسیله سنتی- تشریفاتی (در مراسم مذهبی، ازدواج، خاکسپاری و ...) کاربرد یافته است. در فرهنگ زولویی ها سپر تنها به عنوان یک محافظ جسمی محسوب نمی شد، بلکه بنابر اعتقادات دارای قدرت جادویی و شفابخش نیز بود. براین اساس قبل از شروع هر نبرد، سطح سپرها به وسیله عصاره گیاهان خاص پوشانده تا جنگجویان از هرگونه آسیبی در امان باشند. گاه مردان جوان در هنگام اجرای برخی از مراسم مهم نیز به منظور تاکید بر عزت و شرف، سپرهای کوچک تزئینی را با خود حمل می نمودند.
سپرهای زولو به دوران شاه شاکا/ Shaka پادشاه و موسس امپراتوری زولو (1828- 1816م.) باز می گردد. لازم به توضیح است که دولت زولو تا سال ۱۸۸0م. که از نیروهای بریتانیا شکست خورد، پابرجا بود، اما پس از آن به ۱۳ سرزمین تقسیم گردید. بعدها این سرزمین ها نیز به نوبه خود تقسیم و به حدود ۲۰۰ قبیله آزاد زولو تبدیل شدند. بنا به آمار اعلام شده، امروزه جمعیت زولوتبارها حدود ۱۰ میلیون نفر می باشد که حدود 8 میلیون نفر از زولوهای ساکنین منطقه کوازولو- ناتال (Kaw-Zulu Natal) از این شی به عنوان یک سمبول ملی نگهداری می کنند. امروزه اسپر زولو به عنوان یک نماد سنتی- تشریفاتی نقش بسیار مهمی در سیاست آن کشور بازی می نماید. از سوی دیگر خرید این وسیله به دلیل داشتن جایگاه ویژه در فرهنگ- سنت آن منطقه به عنوان سوغات از سوی توریست ها روز به روز رو به افزایش می باشد.
برخی مشخصات و اعتقادات درخصوص سپر زولو
در گذشته به دلیل این که سپر درمیان این قبایل به عنوان نماد افتخارآمیز و نشانه میهن پرستی آنان شناخته می شد، معمولاً پس از هر نبرد توسط پادشاه یا رئیس آن قبیله جمع آوری می گردید. این وسیله علاوه بر نقش دفاعی، یک نماد و نشان نظامی قبیله نیز محسوب می شد، بنابراین هر جنگجو در برابر حفظ آن مسئولیت بسیار سنگینی را برعهده داشت، تاجائی که درصورت از دست دادن، یا جای گذاشتن در میدان نبرد دشمن، صاحب آن به مجازات های سختی محکوم می گردید.
رنگ سپر (در گذشته و حال) به طور خاص توسط پادشاه یا روسای قبایل برای هر فرد انتخاب می گردید، سپس براساس مالکیت در اندازه های متفاوت ساخته می شد. بنابراین تعریف انواع سپرهای زولو به شرح ذیل می باشد:
1- Ishlangu سپر جنگی بزرگ با حدود 150 سانتی متر طول (توسط شاه شاکا/King Shaka استفاده می شد، امروزه نیز فقط مختص روسای قبایل می باشد.)
2- Umbumbuluz سپر جنگی کوچک با 110 سانتی متر طول، که به دلیل سبکی توسط یک دست به راحتی قابل حمل می باشد (این سپر به مراتب محکم تر از سپر Ishlangu است.).
3- Ihubelo سپر با صفحه ای بزرگ (اندازه ای میان سپر اول و دوم) و مخصوص شکار
4- Ihawu سپر بسیار کم یاب و باارزش با اندازه ای کوچک تا متوسط مخصوص استفاده در مراسم رقص سنتی
5- Igqoka سپر کوچک مخصوص ادای احترام
6- Igabelomunye سپر تزئینی بسیار کوچک که گاه به عنوان لوازم فرعی در اجرای مراسم رقص نیز استفاده می شود.
از طرف دیگر باید گفت که، الگوهای رنگی موجود در روی پوست دارای جایگاه ویژه ای درمیان سنت و فرهنگ این مردم می باشند. همچنین این الگوها نقش مهمی در انتخاب مالک و استفاده کننده سپرها نیز ایفا می کند. بنابراین تقسیم بندی، سپرهای سفید رنگ بزرگ و کمیاب معمولا برای روسای قبایل، سپرهای سفید با نقاط بسیار ریز برای جنگجوی عالی رتبه و زبده و سپرهایی به رنگ های سیاه برای جنگجویان عادی و کم تجربه درنظر گرفته می شد. با ایجاد این تفاوت رنگ و اندازه بود که جنگجویان قادر به تشخیص نیروهای خودی از دشمن، رتبه و جایگاه مبارزین در میدان های نبرد می شدند.
روش ساخت سپر زولو
سپرهای زولو در گذشته باید توسط خود فرد جنگجو انجام می پذیرفت، اما بعدها این سپرها به دلیل تخصصی بودن، به وسیله دست و توسط صنعتگران سنتی ساخته می شدند. جنس سپرهای اصیل زولو همه از پوست گاو بومی و محلی آفریقای جنوبی معروف به نگوونی/ Nguni cattle انتخاب می شود. در بعضی موارد سپرها را از پوست حیواناتی نظیر گورخر و کودو/Kudu (نوعی گوزن آفریقایی) استفاده می گردد، که این دسته در زمره سپرهای اصیل این منطقه قرار نمی گیرند.
برای ساخت ابتدا پوست قسمت پشت گاو را از بدن جدا کرده، سپس برای انجام آمادگی اولیه، پوست را به مدت چندین روز در زیر نور خورشید پهن می نمایند تا محکم و خشک گردد. پس از این مرحله حداقل به مدت 2 روز آن را در زیر کود حیوانی دفن می نمایند. سپس قبل از انجام مرحله برش پوست، سطح آن را به وسیله یک سنگ گرد ساییده تا دارای خمیدگی و گودی مورد نیاز گردد. بعد از انجام برش پوست به شکل مورد نظر (معمولا بیضی) و به منظور ممانعت از خمیدگی، آن را به وسیله نوارهای چرمی به یک تخته چوبی مرکزی متصل می نمایند. هنرمند سپرساز با ایجاد دو ستون از شکاف های افقی کوچک در قسمت جلوی سپر و عبور بندهای چرمی از میان آنها سبب استحکام بخشی هرچه بیشتر بخش مرکزی سپر ساخته شده، می گردد. به منظور افزایش سطح قدرت جنگی و دفاعی هر مبارز و بسته به موقیعت میدان نبرد، درکنار این سپرها از وسایل جانبی زیر به صورت تک یا جمعی نیز استفاده می شود:
- نیزه ای با نام بومی آسگایی/Assagai
- کِنوب کِریِKnob-Kerrie یا نوعی چماق چوبی (امروزه یک سلاح تشریفاتی-پرتابی با سری گرد)
- میله ای بلند چوبی/ long shaft که در زبان بومی آن را Mgobo می خوانند ( قرارگرفته در مرکز پشتی سپر قرار جهت حفاظ فرم سپر و حمل آن)