مشخصات
- طول کامل خنجر با غلاف: 22 سانتی متر
- طول تیغه: 13.5 سانتی متر
- طول دسته: 5.5 سانتی متر
- طول غلاف: 17.5 سانتی متر
- ابعاد جعبه نگهدارنده: 5×9×23 سانتی متر
- جنس تیغه: فولاد/ نیکل
- جنس دسته: چوب- فلز
- جنس غلاف: چوب
- جنس جعبه نگهدارنده: مقوای نازک
محل نمایش: نمایشگاه موقت "کلکسیون شمشیرها و سلاح های موجود در کاخ موزه ملت"
محل نگهداری: مخزن اصلی، کاخ موزه ملت
پژوهشگر: کبری پارساسادات، کارشناس ارشد موزه ملت
عکس: جواد نجفعلی زاده
معرفی شی
این خنجر مشهور به کریس (Kris/Keris) سلاحی است تشریفاتی– اعتقادی، که در مناطقی از جنوب آسیا ساخته و استفاده می شود. به دلیل آن آمیختگی با اعتقادات و باورهای نقش بسیار مهمی در آئین ها و تشریفات موجود در زندگی روزانه آنها بازی می نماید. باتوجه علائم موجود برروی بخشی از دسته این خنجر (نام و نشان ملی کشور مالزی) این شی در کشور مالزی تولید شده است. این نشان ها شامل: سپر، هلال ماه (نماد سنتی اسلام این منطقه)، ستاره (اشاره به ایالات این کشور)، وجود تصویر پنج عدد خنجر کریس (نشان پنج ایالت غیرمتحد کشور مالزی در قدیم)، تصویر دو ببر (حامی سپر)، دو قطعه نوار پارچه ای حامل متنی با الفبای جاوه‌ای (خطی برپایه خط عربی، که برخی مسلمانان اندونزی و مالزی برای نوشتن زبان مالایی بکار می‌برند.) "برسکتو برتامبا موتو" (Bersekutu Bertambah Mutu)، نام کشور مالزی بااستفاده از الفبای لاتین و ... می باشد. به دلیل جایگاه بسیار والای خنجر کریس درمیان اعتقادات و باورهای این مردم، در سال 2005م. این شی توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو به عنوان "شاهکار میراث معنوی و معنوی بشریت" ثبت جهانی گردید.
خنجر کریس (Kris)
این شی وسیله ای است تشریفاتی که با نمادی از یک روحیه قدرتمند، که به عنوان یک سلاح کامل در نظر گرفته نمی شود، گاه باخود موقعیت اجتماعی مالک را به نمایش می گذارد. رسم برآن است که خنجر کریس هم به صورت روزانه و هم در مراسم توسط مردان پوشیده شود، اما گاهی اوقات زنان نیز کریس هایی با اندازه های کوچکتر را دارا می باشند. از آنجایی که فرهنگ و اعتقادات مردم مناطق اندونزی، مالزی، تایلند، سنگاپور، فلیپین، برونئی، برخی از مناطق کامبوج، لائوس، برمه و ... با این خنجر آمیخته شده است، بنابراین این اقوام برای آن حالت تقدس و قدرت جادویی قائل می باشند، درنتیجه نام یا خود این شی همواره در آیین ها، مراسم مذهبی، افسانه ها، اشعار حماسی و ... حضور دارد. برپایه باورها، هر کریس دارای یک روح زنده و حامل انرژی مثبت می باشد.
معمولاً تیغه این خنجرها به صورت موروثی از طریق نسلی به نسل بعدی تحویل داده می شود. براساس باورهای موجود ماهیت معنوی کریس در تیغه آن نهفته است. خنجر کریس دارای تیغه ای باریک با طول متغیر، نامتقارن و الگوی منحصر به فرد در فرم صاف یا پیچیده می باشد. خم های تیغه پیچشی این خنجر که با نام لوکس(Luks) خوانده می شود، به طور عادی از 13 عدد کمتر است. کاربرد اصلی این خم ها علاوه بر جنبه تزئینی، به منظور حفظ تعادل وزن مناسب تیغه درنظر گرفته می شود. این خنجر و غلاف آن از قطعات ریز زیادی تشکیل شده که در یک جمع بندی کلی شامل: دسته خنجر، خمیدگی دسته (بویژه در خنجرهای ساخت جزیره جاوه)، قطعات فلزی به کاررفته در بخش دسته، تیغه، گارد، بخش های اصلی و فرعی غلاف و ... می باشد. در خنجرهای کریس بسیار نفیس، سازنده گاهی از فسیل نوعی ماموت به نام مولر/گراهام Graham)/ (Mammoth Molar مربوط به آخرین عصر یخبندان برای ساخت قسمت هایی از دسته بهره می گیرد. گاه عاج، شاخ بوفالو یا پوشش ورق های طلا نیز این قسمت ها را کامل می کند. اما در بیشتر این خنجرها انواع چوب ها نظیر: ساج، صندل، آکاسیا، چوب های سخت و ... ماده اصلی بخش خمیده دسته و غلاف تشکیل می دهد. تیغه این خنجر با استفاده از فلزاتی نظیر آهن و آبکاری نیکل تهیه می شود که روش ساخت آن در زبان محلی به پامور(Pamor) معروف است. معمولاً شمشیرسازان روش ساخت آن را مشابه الگوی تیغه های دمشقی در شمشیرهای هندی- ایرانی می دانند. سازنده برای ایجاد نقوش تزئینی برروی تیغه آن به طور معمول از روش تیزابی(acid-etched) استفاده می نماید. در باورهای عامیانه این مناطق، سازنده کریس علاوه برداشتن مهارت های صنعتی، باید از مدارج و توانایی های معنوی نیز برخوردار باشد، زیرا در اعتقادات آنان این سلاح ها حامل جنبه معنوی نیز هستند، بنابراین یک سازنده عادی هرگز نمی تواند این شی را تولید نماید. حالت تقدس این شی به حدی می باشد که حتی عملیات پاکسازی و نگهداری از آن جزو بخشی از فعالیت های معنوی مرتبط با اعتقادات مردم این مناطق می گردد.