در بررسی سیر تاریخی پوشاک دوره قاجار که در طبقه ی همکف موزه ی پوشاک سلطنتی به نمایش درآمده است، عکس های باقی مانده از آن دوران، یکی از مواردی می باشد که به آنها استناد شده است.
یکی از این عکسها، عکسی است از امیرکبیر که از شخصیت های برجسته دوره ناصری می باشد، در این عکس امیرکبیر ردایی از ترمه بر تن دارد پارچه ای بافت هنرمندان ایرانی و با نقش مایه های هنر ایرانی. در این مطلب اشاره ای کلی به زندگینامه وی شده است:
میرزا محمدتقی خان امیرکبیر فرزند کربلایی قربان بیگ فراهانی در سال 1186ه.ش در هزاوه فراهان از توابع اراک (سلطان آباد پیشین) متولد شد.
کربلایی قربان پدر امیرکبیر در دستگاه میرزا عیسا(میرزا بزرگ) پدر میرزا ابوالقاسم قائم مقام سمت آشپزی داشت. مادر امیرکبیر فاطمه سلطان دختر استاد شاه محمد بنا از اهالی فراهان بود. میرزا محمد تقی خان به خاطر هوش و استعداد کم نظیرش از همان دوران نوجوانی مورد توجه میرزا بزرگ و سپس قائم مقام فراهانی قرار گرفت و به ترتیب به سمت منشی گری آن دو دست یافت و به سرعت مورد توجه قائم مقام و عباس میرزا نایب السلطنه قرار گرفت.
اولین تجربه سیاسی میرزا محمدتقی خان همراهی خسرو میرزا فرزند نایب السلطنه و هئیت همراه او در سفرش به روسیه تزاری بود. این سفر به دنبال قتل گریبایدف وزیر مختار روسیه در تهران و به منظور عذرخواهی ازین واقعه صورت گرفت.
میرزا محمدتقی خان طی سال های آتی بیش از پیش در انجام امور دیوانی و غیره لیاقت و شایستگی نشان داد و در اواخر دوران سلطنت فتحعلی شاه در دستگاه محمدخان زنگنه امیرنظام و پیشکار آذربایجان وارد خدمت شد. مدتی بعد میرزا محمدتقی خان وزیر نظام آذربایجان گردید. امیرنظام که از سالها قبل با ناصرالدین میرزا الفت و نزدیکی پیدا کرده بود پس از فوت محمدشاه مقتدرانه مقدمات و اسباب بر تخت نشستن ناصرالدین شاه را فراهم آورد.
امیر نظام که با آغاز سلطنت ناصرالدین شاه منصب صدراعظمی یافته بود پس از مدتی علاوه بر لقب امیر نظامی به لقب امیر اتابک اعظم نیز مفتخر شد. مدت صدارت امیرکبیر 39 ماه(3سال و 3ماه) بود. او در 26بهمن1227ه.ش با عزت الدوله، خواهر ناصرالدین شاه ازدواج کرد.
امیرکبیر مدت کوتاهی پس از صدارت اصلاحات سیاسی، امنیتی، مالی، اقتصادی و فرهنگی اش را آغاز کرد و در این میان ایجاد امنیت و پایان دادن به شورش ها و یاغی گری ها و نیز اصلاحات مالی و جلوگیری از اجحافات پیدا و پنهان صاحبان قدرت و نفوذ را در اولویت برنامه های خود قرار داد و مدت کوتاهی پس از صدارت نشان داد که قصد دارد از نفوذ و دخالت بیگانگان (روس و انگلیس) در امور مختلف کشور بکاهد.
امیرکبیر ضمن بازسازی ارتش و نظم بخشیدن بر امور دستگاه سلطنت و حکومت و کنترلی که بر اعمال و رفتار دیوانیان، شاهزادگان، خاندان سلطنت، رجال و صاحبان قدرت و غیره اعمال می کرد اصلاحات گسترده ای در امور اداری کشور به عمل آورد و با ریشه کن کردن بسیاری از مفاسد اداری و مالی در اداره امور کشور نظمی نو پدید آورد؛ بگذریم از این که اقدامات اصلاحی امیرکبیر برخی از دیوانیان و صاحبان نفوذ و قدرت را با او دشمن کرد. آگاهان و ناظران امور در همان روزگار از سازمان نظامی جدیدی که امیر کبیر پایه گذاری کرد سخت تمجید و تحسین می کردند.
مهمترین اقدامات امیر کبیر:
تاسیس مدرسه دارالفنون: مدرسه دارالفنون در زمان صدارت امیر کبیر، در هفت شعبه تاسیس شد و اولین مدرسه جدید ایران بود. شاهزاده های قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمی جدید و دانش های مهندسی، پزشکی و فنون به جوانان آموزش داده می شد و بسیاری از معلم های آن از اروپا به ویژه از کشورهایی چون اتریش، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه به کار گرفته شده بودند. پس از برکناری امیرکبیر، با وجود مخالفت های میرزا آقاخان نوری، مدرسه کار خود را ادامه داد.
انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه: اولین شماره روزنامه وقیع اتفاقیه در سال سوم سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و به کوشش امیر کبیر منتشر شد و به دستور امیر کبیر اشتراک این روزنامه برای هر یک از افرادی که از دستگاه دولتی بیش از 200تومان حقوق می گرفتند اجباری بود.
در صفحه اول علامت شیر و خورشید ایران و عبارت یا اسدا... الغالب نگاشته شده بود. این شماره به عنوان "روزنامچه اخبار دارالخلافه تهران" منتشر گردید. از شماره دوم به عنوان "وقایع اتفاقیه" خوانده شد و تا ده سال بعد به همین اسم نشر می شد در این سال هنگام تصدی میرزا ابوالحسن خان غفاری کاشانی صنیع الملک، نام آن تغییر کرد و از شماره 474به روزنامه "دولت علیه ایران" مبدل شد و ضمنا به شکل روزنامه مصور درآمد. این نخستین روزنامه ی مصوری است که در ایران منتشر گردید و تا انقلاب مشروطه همین اسم را حفظ کرد. در این روزنامه، اخبار داخلی شامل خبرهای مربوط به دربار، عزل و نصب ها، اعطای مقام ها، نشان ها و امتیازات چاپ می شد. در برخی شماره ها نیز اخبار رویدادهای شهرهای ایران به چاپ می رسید. در بخش اخبار خارجی، اخبار مربوط به کشورهای اروپایی به چاپ می رسید. همچنین این روزنامه دارای صفحه حوادث نیز بود.
رسیدگی به وضع مالیه: امیر کبیر در دوران صدراعظمی خود با رشوه خواری به مبارزه برخاست. او دستور داد دریافتی های بی حساب و قطع مواجب بی جهتی که از دستگاههای دولتی می گرفتند، قطع شود وی حقوق شاه را کاهش داد و ماهانه به دو هزار تومان رسانید و قرار گذاشت که هر ماه به او کارسازی کنند. وی مواجب بی حسابی که حاج میرزا آقاسی برقرار کرده بود، قطع کرد. سر و سامانی به قوانین مالیاتی داد و صورت عواید و مخارج آن را تعدیل کرد. تیولدارانی که حق دیوان را نمی دادند، امیر تیول آنها را ضبط کرد. او همچنین برای ماموران دولتی حقوق ثابت تعیین کرد.
اصلاحات اجتماعی: امیر کبیر دستور داد که رسم قمه کشی و لوطی بازی از شهرها و راه ها برداشته شود. حمل اسلحه سرد و گرم را ممنوع کرد. وی قاعده بست نشینی را لغو کرد. این کار امیر کبیر، مخالفت بسیاری از روحانیون را برانگیخت.
سامان دادن به ارتش: امیرکبیر، مشق و دروس ارتشیان و تسلیحات آن ها و برکشیدن صاحب منصبان بی طرف و نهادن شغل و سمت در مقابل افراد و حذف مشاغل بی قاده در نظام سازمانی را پایه گذاری کرد. رسم بخشیدن مناصب بی شغل را برانداخت و معیار ترفیع صاحب منصبان، شایستگی ایشان گشت. مهمات سازی در زمان او رشد کرد و توپ ریزی و باروت سازی تبریز دوباره رونق گرفت. وضع لباس ارتش مرتب و منظم و به دستور وی لباس سربازان از پارچه ایرانی تهیه می شد.
اصلاح سیاست خارجی: امیرکبیر، دستگاه وزارت امورخارجه را توسعه داد. تاسیس سفارت خانه های دائمی در لندن و سن پترزبورگ، ایجاد کنسولگری در بمبئی، عثمانی و قفقاز؛ تربیت کادر برای وزارت امور خارجه و تنظیم دفتر اسناد سیاسی از کارهای اوست.
حذف القاب و عناوین: امیرکبیر، القاب و عناوین فرمایشی را موجب زیان های اجتماعی می دانست و در نامیدن دیگران به گفتن واژه "جناب" اکتفا می کرد، حتی به مقام صدارت.
از دیگر اقدامات امیرکبیر می توان به ایجاد چاپارخانه، تذکره خانه(اداره گذرنامه)، بنای بازار و تیمچه و سرای امیر در تهران، تاسیس سازمان اطلاعاتی، جاسوسی و خبررسانی و خفیه نویسی، نشر علوم جدید فرستادن ایرانیان به خارج برای تحصیلات و تدریس در ایران، استخدام استادان خارجی، ترویج ترجمه و انتشار کتب علمی، ترویج ساده نویسی، بنای بیمارستان و رواج تلقیح عمومی آبله، مرمت ابنیه تاریخی، مبارزه با فساد و ارتشاء (که چون مرضی مزمن در همه شئون زندگانی ایران رخنه کرده بود)، تقویت بنیه اقتصادی کشور، ترویج صنایع جدید، فرستادن صنعتگر به روسیه و مقابله صنعتی با روسیه توسط دست توانای استادکاران اصفهانی، استخراج معادن، بسط فلاحت و آبیاری، توسعه تجارت داخلی و خارجی، کوتاه کردن دست اجانب در امور کشور، تعیین خط مشی سیاسی معینی در سیاست خارجی، اصلاح امور مالی و تعدیل بودجه، ایجاد امنیت و استقرار دولت، اصلاح امور قضایی و جرح و تعدیل محاضر شرع اشاره کرد.
عاقبت امیرکبیر
حضور امیرکبیر در دربار ناصرالدین شاه همواره مورد مخالفت تعدادی از نزدیکان شاه از جمله مهدعلیا مادر شاه، اعتمادالدوله و میرزا آقاخان نوری قرار داشت، چنان که تلاش های این عده سرانجام منجر به صدور حکم عزل امیرکبیر از مقام خود گردید.
برخی از درباریان که او را مخالف منافع خود می دیدند، تهمت زدند که امیرکبیر داعیه سلطنت دارد.
امیرکبیر پس از این که با توطئه اطرافیان شاه از مقام خود برکنار و به کاشان تبعید شد در 20 دی 1230ه.ش در حمام فین به دستور ناصرالدین شاه به قتل رسید.
چهار روز پس از این واقعه، میرزا آقاخان نوری به سمت صدارت منصوب شد. کالبد امیر را ابتدا در همان کاشان دفن کردند. به روایت محمدجعفرخان خورموجی در کتاب مشهور حقایق الاخبار ناصری روز بعد از قتل جسدش را در گورستانی در کاشان به خاک سپردند. چند ماه بعد به پایمردی همسرش عزت الدوله کالبد وی را به کربلا حمل کردند و در مقبره ای که در آن به سوی صحن امام حسین(ع) باز می شد به خاک سپردند.
گردآوری و تالیف: نجیبه موسوی حصار
بهار1397ه.ش