شمایل حضرت محمد(ص)
اثر: استاد حسین بهزاد مینیاتور
تکنیک: آبرنگ و گواش و آب طلا بر روی مقوا
ابعاد: 31*41 سانتیمتر
1341 خورشیدی
محل نگهداری: موزه استاد بهزاد
اثر شمایل حضرت محمد (ص)، خط نگاره ای در ابعاد 4131 سانتیمتر است که دارای کادر مدوری در وسط صفحه، قاب مستطیل شکل اصلی با جدول بندی های مستطیل شکل متنی، یک حاشیه اصلی و دو حاشیه فرعی می باشد.
داخل کادر مدور، شمایل حضرت محمد (ص) توسط استاد حسین بهزاد مینیاتور به تصویر درآمده است. زمانیکه به چهره تخیلی ترسیم شده از حضرت محمد (ص) نگاه می کنیم معصومیت، آرامش درونی، بزرگی روح ، ساده زیستی و دوری از تجملگرایی را به خوبی می توان دید که این ویژگی ها بخشی از شاخصه های اخلاقی پیامبر اسلام بوده که استاد بهزاد آن را با مهارت به تصویر درآورده است. ضمن اینکه هاله درخشان اطراف سر ایشان که نشانی از انسان کامل بودن آن وجود مطهر است به رنگ سفید، با فرمی متفاوت و گیرا ترسیم شده است.
از آنجا که از ویژگی های سبک کاری استاد بهزاد، پرهیز از شلوغی طرح، استفاده از تندی و کندی خطوط و بکارگیری از چند رنگ محدود در خلق اثر است، با دقت در این اثر نیز ویژگیها مطروحه به خوبی دیده می شود .
از طرفی از آنجا که استاد حسین بهزاد زیبایی را در سادگی می دید، در خلق این اثر نیز زیبایی و کمال پیامبر اکرم را در نهایت سادگی(همانطور که در وصف ایشان آمده) و پرهیز از بکارگیری تزیینات خاص، تصویرنموده است.
در قلم گیریها و پردازهای خطی انجام شده بر روی نواحی گردن و صورت این شمایل، از رنگ قهوه ای تیره استفاده شده و تمامی این نقش بر پیش زمینه ای طلایی رنگ که این رنگ، خود نشانه الوهیت است با استفاده از آب طلا به تصویر درآورده است.
همانطوریکه گفته شد این شمایل در کادر مدور جدول بندی شده، الوان و منقوش به نقش گره ای و بندی قرار دارد.
بخش بعدی، متن اصلی است که اصطلاحا قاب قابی و رنگین نویسی است و به خط رقاع صفات پیامبر اکرم (ص) در آنها نوشته شده است. این خطوط در داخل هر قاب از گلهای ریز ریسه ای قرمز و مشکی بر زمینه طلایی تشکیل شده است. اطراف متن اصلی نیز جدول بندی الوان و منقوش با نقش گره ای و بندی می باشد .
بعد از متن اصلی، حاشیه فرعی اول قرار دارد که دارای کادر الوان و جدول بندی کتیبه ای تزئینی، مطلایی و به خط رقاع رنگین نویسی شده که بخشهایی از "سوره آﯾﮥ الکرسی" به همراه صفات جلالیه خداوند در این کتیبه ها جای گرفته است.
پس از آن، حاشیه مادر یا حاشیه اصلی که تماما تذهیب شده با گلهای ختاییست و در سبک تذهیب مکتب اصفهان، دارای کادری جدول بندی شده، الوان، گره ای و بندی کار شده است.
در آخرین قسمت نیز حاشیه فرعی دوم قرار دارد که دارای کادر الوان گره ای و بندی است و در داخل جدول بندی کتیبه ای تزئینی، مطلایی به خط رقاع الوان، بخشایی از "سوره نور" نوشته شده است.
لازم به ذکر است تذهیب این اثر با امضای "سید ابوالقاسم مذهب باشی" از هنرمندان دوره قاجار است که تخصصش در هنر حل کاری وتزئینات طلای بوده و در میانه جدول بندی پایینی اطراف متن اصلی دیده می شود.
این صفحه منقوش با فضای خالی میانی برای ترسیم شمایلی از پیامبر اسلام مربوط به دوره قاجار بوده که بدست استاد حسین بهزاد مینیاتور رسیده و ایشان با توجه به شناخت خود از حضرت محمد (ص) و صفات آن بزرگوار، تصویر تخیلی از ایشان را به تصویر درآورده است.
در خصوص تاریخچه شمایل نگاری در ایران کتابهای متعددی وجود دارد که به توضیح مفصلی در این خصوص پرداخته شده است ولی در این مجال اندک فقط به نقل از مقاله ای به نام"شمایل نگاری ائمه اطهار (ع) و چالش های پیش رو نوشته آقای رضا یساولی و نقلی از دکتر یعقوب آژند بسنده می کنیم که می گویند: "در باره ممنوعیت شمائل نگاری در قرآن اشاره مستقیمی نشده است اما دراحادیث ذکر شده که پیامبر اکرم(ص) تصویر سازی را در مواردی که شائبه بت پرستی داشته باشد، تحریم کرده اند ...
در واقع از زمان امویان تا صفویه اشکالی از نظر شرعی در نشان دادن چهره بزرگان دین وجود نداشت ولی از اواخر دوره صفویه تا قاجار این کار به شدت منع گردید، اما بعد از دوران قاجار شمائل نگاری متداول شد و چهره ها به وضوح به تصویر کشیده شدند."
نگارنده: سیده طاهره شیربچه