شی: ماکت خانه برفی ایگلو/ Igloo

 مشخصات

-       جنس: سنگ صابون

-       اندازه:  طول 16سانتی متر

محل نمایش: گالری سوم، موزه برادران امیدوار

پژوهشگر: سیده کبری پارساسادات

عکس: جواد نجفعلی زاده

معرفی شی

در صفحه 300 کتاب سفرنامه برادران امیدوار آمده است:

"پیش از آن که سه ساعتی که روشنایی روز می باشد، از دست برود، دو نفر اسکیموها مشغول ساختن خانه ی برفی یا "ایگلو"شدند، تا آن وقت ما تصور می کردیم که ساخت ایگلو کار آسانی است و به طور ساده برف ها را کنده و روی هم می گذارند، اما بعد همان طور که هر کاری راهی دارد و محتاج تجربه است، فهمیدیم ساختن ایگلو هم تکنیک خاصی می خواهد و گرنه در برابر توفان و هزاران آفت دیگر مقاومت نمی کند نخست همسفرمان (املق) ارتفاع برف را به وسیله ی نیزه ی خود آزمایش کرد، و سپس دایره ای به شعاع دو متر کشید: که مساحت محیط ایگلو را تعیین می کرد، آن وقت با چاقوی بلندی برف ها را با مهارت زیاد به شکل مکعب مستطیل برید و اسکیموی دیگر که (سیک سیک) نام داشت مشغول ساخت دیوار آن شد، ساختن ایگلو در واقع تنها گذاشتن قطعات برف به روی یکدیگر نیست بلکه از نظر معماری هنر بسیار جالبی است که اسکیموها آن را به اوج رسانده اند. آن ها از برف های زیر پای شان برای ساختن دیوار و گنبد خانه استفاده کردند و پس از اتمام خانه در ورودی آن را که بایستی در جهت مخالف وزش باد باشد به وسیله چاقو بریده و بعد بیرون آمدند، ایگلوی ساخته شده آن قدر از نظر فرم بی عیب و ایراد بود که ما، مات و مبهوت ماندیم، انگار یک قدح را وارونه کرده بودند!

بد نیست بدانید یک ایگلوی مناسب برای اسکیموها، ایگلویی است که جلوی در ورودی اش راهرویی وجود داشته باشد تا از ورود برف پودر شده و همچنین باد به درون آن جلوگیری کند... پس از پایان یافتن چنین خانه ای اسکیموها با نیزه ی خود یک تکه یخ سپید بلوری را انتخاب کرده و آن را به جای پنجره بکار می برند تا نور آزاد به درون ایگلو نفوذ کند. ساختن یک ایگلو از یک تا دو ساعت طول می کشد، و این بستگی به میزان کار و فعالیت و کوشش آن ها دارد... اسکیموها پس از این که چند هفته از یک ایگلو استفاده بردند باید دو کار انجام دهند، زیرا دیوارهای خانه بر اثر حرارت داخلی مرتباَ نازک می شود و قدرت خلاء و یا حفظ سرما را از دست می دهد، در اینگونه مواقع اسکیموهای فعال بیرون پریده و در آنی یک خانه ی جدید می سازند، اما اسکیموهای تنبل مرتبا برف زیادتری را در خارج خانه روی دیوار اضافه می کنند، به طوری که پس از زمانی در زیر کولاک مدفون می شوند! به عنوان مثال موقعی که در نزدیکی های یک دهکده اسکیمویی بودیم گاهی متوجه می شدیدم که از روی یخ  مسطح از یک نقطه بخار بیرون می آید، وقتی نزدیک تر می رفتیم می فهمیدیم که در زیر آن توده ی یخین انسان هایی زندگی می کنند! باری، همین که ایگلو آماده شد همه اثاثه را به درون بردیم، پوست ها را روی سکوها گستردیم، و در حالی که استراحت کرده بودیم ... ."

ایگلو/ Igloo کلبه های یخی اسکیموها است که با استفاده از بلوک های برف و یخ ساخته می شود. سرمای طاقت فرسای مناطق قطبی، سبب شکل گیری نخستین خانه های موسوم به ایگلو شد. البته واژه ایگلو در زبان اینوییت / Inuit (زبانی که بسیاری از اسکیمو‌ها به آن زبان گویش می‌کنند) به معنی خانه‌ است و فقط معنی خانه برفی نمی‌دهد. در حالی که ممکن است دمای بیرون تا ۴۶ درجه سیلسیوس زیر صفر کاهش یابد دمای هوای درون ایگلوها تنها با گرمای بدن فرد یا افراد درون آن می تواند بین ۷- تا ۱۶درجه بالای صفر قرار گیرد. در مناطق قطبی اختلاف دمای داخل و بیرون ایگلو به چیزی حدود 40 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. خانه اسکیمویی زمانی ساخته می شود که دما بین منفی 40 تا منفی 60 درجه سانتیگراد در فصل زمستان باشد.

خانه های برفی از برف های فشرده ساخته شده اند و این برف ها به قدری سفت هستند که معمولاً با چاقو بریده می شوند. این برف ها برعکس یخ، دارای جعبه های هوایی زیادی هستند و به عنوان یک عایق در برابر سرما عمل می کنند، در حالی که فشرده نیز می باشند. به عبارت دیگر برف اجازه نمی دهد که گرما به آسانی خارج شود. بنابراین گرمای تولید شده توسط بدن یا توسط آتش داخل خانه برفی باقی می ماند. هوا یکی از ساده ترین و کارآمدترین عایق های حرارتی است. برف به عنوان یک ماده متخلخل می باشد که به خوبی هوا را در لایه های خود نگاه می دارد و به همین سبب هوای سرد در عبور از لایه های هوای محبوس در میان برف به تدریج متوقف شده و محیط داخلی ایگلو گرم می شود.

تعدیل حرارتی در ایگلوها با کمک عایق بسیار عالی و طبیعی برف و حرارت بدن انسان شکل می گیرد. منبع حرارتی این خانه های قطبی بدن خود انسان است. نکته پر اهمیت در یک خانه برفی ساختار آن است. داخل خانه برفی لایه لایه است و اغلب به سه سطح یا سه ارتفاع تقسیم می شود. بالاترین سطح جایی است که فرد در آن می خوابد، زیرا هوای گرم به سمت بالا می رود و در نتیجه افراد هنگام خواب گرم ترین نقطه را انتخاب می کنند. سطح زمین محلی برای کار و فعالیت است که معمولاً افراد در آن جا آتش روشن می کنند. سطح سوم نیز زیر زمین است که شبیه به یک لانه یا سوراخ است و جایی است که همه سرمای هوا داخل آن انباشته می شود و هوای گرم بالا می آید. ساختار خانه برفی بسیار عالی است و به قدری محکم می باشد که فرد می تواند روی سقف آن بایستد. این خانه در برابر باد های شدید مقاومت می کند.

اسکیمو ها با استفاده از کارد های بسیار تیزی که در اختیار دارند بلوک های برف را در ابعاد تقریبی 20*40*80 سانتی متر  برش می دهند. سپس ردیف اول بلوک های یخی چیده می شود، طوری که گروه اسکیمو ها بتوانند در آن فضا جا بگیرند. یک نفر باید داخل ایگلو بایستد و کارش تنظیم  بلوکها روی هم و پر کردن منافظ باشد. ردیف دوم بلوکها را طوری بریده می شوند که در انتها کمی حالت اریب پیدا کند و وقتی ردیف بعدی چیده می شود تا قسمتی درگیر ردیفهای محکم پایینتر شود . کار تنظیم بلوکها توسط نفر داخل بسیار مهم است اما بعد از سه ردیف خود به خود کار پیش می رود . چیدن بلوک ها به صورت زاویه دار صورت می گیرد طوری که  شکل گنبدی ایگلو را ایجاد می کند . این کار تا جایی تا ارتفاع ایگلو حدود شانه های نفر داخل شود ادامه پیدا می کند. در نهایت وسط سقف یک سوراخ باقی میماند که با یک بلوک باید پر شود . فواصلی که بین این قطعات احتمالاً خالی می ماند با بارش برف پرشده و یک دست می شود. و یا با برف درزگیری و محکم می گردد . پس از پایان عملیات ساخت ایگلو، یکی از اسکیموها همراه با یک  چراغ پیه سوز وارد ایگلو می شود و آن را در بالاترین نقطه ایگلو نصب کرده و روشن می کند در نتیجه یخ های داخل یگلو شروع به ذوب شدن می کنند . اما به خاطر شکل گنبدی شکل ایگلو قطرات آب به زمین نمی چکد ، بلکه به صورت یک لایه روی سقف باقی می ماند . وقتی لایه آب زیر سقف تشکیل شد ، چراغ را خاموش می کنند و اجازه می دهند هوای سرد بیرون، به داخل بیاید و دوباره آن لایه یخ بزند تا سخت شود. وقتی زمستان تمام می شود و درجه حرارت هوا بالا می رود ، ایگلو شروع  به ذوب شدن می کند و وقتی اسکیموها ایگلو را ترک کنند ، ایگلو به طور کل خراب می شود. در برخی از ایگلوها پنجره نیز به کار می رود ، این پنجره ها معمولا از تکه های یخ شفاف ساخته می شوند تا نور را به داخل محیط هدایت کند، دیگر نکته مهم در ساخت یک ایگلو این است که قسمت قرارگیری ورودی خانه بایستی پیش از ساخت عمق بیشتری نسبت به قسمت مقابل خود داشته باشد که همین امر موجب قرارگیری ورودی در عمق  پایین تر از سطح عادی زمین خواهد شد، این موضوع موجب ایجاد یک تونل هلالی مانند خواهد شد که به پایین رفته و سپس بالا می آید و همین ساختار نیز در عایق بودن خانه کمک خواهد کرد و همچنین جلوی ورود بادهای قطبی به خانه را خواهد گرفت.

لازم به ذکر است که ایگلو علاوه بر خانه، پناهگاه‌های موقتی شکارچیان در زمستان آلاسکا محسوب می‌شوند. ساختار گنبدی ایگلو باعث می‌شود تا در مقابل توفان‌های پرقدرت مقاوم باشد . ایگلو نسبت به غار برفی برای مدت زمان بیشتری قابل استفاده است و امنیت بیشتری دارد . با توجه به هوای بسیار سرد قطب ،در واقع ایگلو‌ها از داخل ذوب می شوند ولی این ذوب شدن به آن حدی نیست که ایگلو خراب شود . دانه‌های برفی که در خارج روی ایگلو می‌بارد ، به محض برخورد با سقف ایگلو ذوب می‌شود و یک لایه عایق جایگزین برای ایگلو ایجاد می‌کنند. این روند انجماد و ذوب شدن مرتب ایگلو باعث سخت شدن یخ های به کار رفته در ساختمان آن می شود ، به طوری که سقف آن می تواند تحمل وزن سنگین یک خرس قطبی را داشته باشد.

ایگلو در مدل های متنوعی ساخته می شود که هر یک دارای مشخصاتی ویژه هستند و هر کدام از این دسته ها برای مقصود خاصی به کار می روند، ساده ترین سبک ساخت ایگلو به ایگلوهای کوچک و یا ایگلوهای شکاری مربوط می شوند، این دسته از ایگلوها در حقیقت نوعی سرپناه موقت محسوب می شوند که برای مدت زمان کوتاهی قابل استفاده هستند ، این دسته از خانه های قطبی تنها دو تا سه شب قابل استفاده خواهند بود و معمولا در دوران شکار و توسط شکارچیان قطبی ساخته می شوند، این شکارچیان به صورت کلی این خانه ها را روی سطح باز دریای یخ زده و روی لایه های یخی می سازند تا به شکارگاه نزدیک باشند و زمان را برای طی مسیر از دست ندهند.  دومین سبک از ایگلو به اندازه متوسط ساخته می شوند و اقامتگاه نیمه دائمی محسوب می گردند، بر اساس ابعاد یاد شده این خانه ها برای زندگی توسط یک یا دو خانواده تهیه می شوند و شامل یک اتاق نستا باز است، این دسته از خانه های قطبی در گروه های چند تایی ساخته می شوند تا تشکیل دهکده هایی کوچک را بدهند و زندگی جمعی را برای اسکیموها آسان تر کند  آخرین نوع از خانه های قطبی ایگلوهای بزرگ هستند، این دست از خانه ها معمولا به دو بخش کلی تقسیم یمشوند که یکی به صورت موقتی و دیگر به صورت اقامتگاه دائمی مورد استفاده قرار می گیرند، به صورت مرسوم بیش از پنج اتاق در یک ایگلو بزرگ طراحی می شود تا جمعیتی بالاتر از 20 نفر را در خود جای دهد و زندگی اجتماعی را برای اسکیموها آسان تر کند، دیگر راه ساخت این سبک از خانه های قطبی  ساختن ایگلوهای کوچک در کنار هم و سرانجام ساخت یک ایگلوی بزرگ روی تمامی آن هاست که موجب می شود تا هر یک از ایگلو ها با تونل به یکدیگر متصل باشند و همگی از یک خروجی استفاده کنند، به این ترتیب گرما  به صورت مفیدتری حفظ خواهد شد و اسکیموها به راحتی در چنین محیطی قادر هستند تا مراسم مذهبی و جشن خود را برگزار کنند

امروزه در برخی از کشورهای سردسیر برای جذب توریست، هتل هایی به شکل ایگلو ساخته و مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال، طراحان فنلاندی با استفاده از سبک معماری اسکیموها در پارک ملی"اورهو ککونن"، هتلی به سبک این خانه های"ایگلو"ساخته‌اند. هر کدام از این"ایگلو"ها از 20 قطعه شیشه ای ساخته شده اند و ظرفیت جایگیری دو نفر را دارند.طراحی این"ایگلو"های شیشه‌ای به گونه‌ای است که دمای داخلی آنان، زمانی که دمای خارج تا منفی 20 درجه سانتی گراد زیر صفر هم پایین می آید، همچنان گرم می‌ماند