🔸نام شی : فسیل ماهی استخوان دار (Fossile of Bony fish)
محل نمایش: سالن سوم موزه برادران امیدوار
پژوهشگر : ناهید زندی
عکس : جواد نجف علیزاده
🔸تاریخچه و مراحل شکل گیری فسیل
سنگواره یا فسیل (از زبان لاتین کلاسیک: Fossilisیا لاتین معاصر:Fossile، بمعنای "بدست آمده از حفاری") به بازمانده های جانوران و گیاهان یا بازمانده های دیگر گفته می شود. فرایند سنگواره شدن فرایندی کم اتفاق است زیرا بقایای طبیعی معمولا تجزیه شده و دوباره وارد چرخه مواد می گردند، برای تشکیل یک سنگواره یا فسیل یک جاندارلازم است که روی آن هرچه سریعتر با مواد رسوبی پوشیده شود .
🔸سنگواره یا فسیل معمولا از خود مواد بازمانده از سازواره را به جای می گذارند ، ولی هستند فسیل هایی که تنها شامل اثر و رد یک سازواره مثلا رد پای یک دایناسور یا خزنده می شوند. به اینگونه سنگواره ها، سنگواره های ردی می گویند.
مبحث زیست شناسی دوران قدیم یا همان دیرین شناسی (Paleontology) درواقع علم مطالعه فسیلها می باشد و در واقع آثاری به عنوان فسیل یا سنگواره به حساب می آیند که قدمتی بالای 10000 هزار سال داشته باشند،با پیشرفت تکنیک تاریخ گذاری (رادیو متریک Radio metric) در اوایل قرن بیستم 20 این اجازه به دانشمندان داده شد تا با اندازه گیری کمی quantitatively،سن قطعی فسیلها بدست آید در واقع دانشمندان توانستند با مطالعات خود مراحل شکل گیری یک فسیل (Fossile) را بدست آورند که عبارتند از:
1) پرمینرا لیزیشن Permineralization 2) کست و مولد Casts and molds 3)اتوجنیک مینرالیزیشن authigenic mineralization 4) ریپلیسمنت replace ment 5) ریکریستالیزیشن recrystallization 6) دیپرشن depressio 7) کربنیزیشن carbonization 8) بیو ایمیوریشن bioimmuration
1)مرحله پرمینرالیزیشنpermineralization : شکل پذیری فسیلها در این مرحله صورت می گیرد هنگامیکه ارگانیسم بدن حیاتی موجود زنده می میرد، فضاهای خالی داخل ارگانها (اندام های حیاتی) که با گاز در طول حیات پر شده بود، با مواد معدنی موجود در زمین پر می گردد در واقع مواد معدنی که حاصل از حرکت سفره های زیرزمینی است ،فضاهای خالی را پر می کنند این مرحله در فضاهای خیلی کوچک نظیر دیواره سلولی و سلولهای گیاهی صورت می گیرد ودر مقیاس کم منجر به ایجاد فسیلهای خیلی ریز و کوچک می گردد.در واقع برای اینکه فسیل پذیری شکل بگیرد در ابتدا لازم است که عضو بوسیله رسوبات sediment بلافاصله بعد از مرگ پوشانده شود،در غیر اینصورت روند پوسیدگی آغاز میگردد.و در واقع آنچه که از پوسیده شدن باقی می ماند در مرحله آغازین فسیل شدن قرار میگیرند.
2) مرحله فرم و شکل پذیری cast and molds: در بعضی موارد بقایای اصلی ارگانیسم کاملا از بین می رود و فقط فرم و شکل آن به صورت حفره ایی در سنگ با قی می ماند، که تحت عنوان قالب بیرونی( external mold)نامیده می شود.
3)اتو جنیک مینرالیزیشن Authigenic mineralization:در این مرحله سنگ پذیری مصنوعی ساختار بدن موجود مرده صورت می پذیرد در واقع آنچه که از تجزیه پذیری حفظ گردیده می تواند به سیدریت siderite کانی آهن دار تبدیل شود و این مرحله خیلی سریع صورت می گیردودر نتیجه ساختار کلی اندام حفظ می گردد و اجزا فرم و شکل سه بعدی خود را با تمام جزییات می توانند حفظ می نمایند.
4) مرحله جایگزینی replacement:در این مرحله همانگونه که از نامش پیداست اجزا باقی مانده و بافتها با مواد معدنی پر می شوندو این قسمت باظرافت بسیار صورت می پذیرد که فرم و شکل کوچکترین بافت اصلی حفظ می گردد.
5) مرحله recrystallization: تبلور سازی مجدد هنگامی رخ می دهد که ترکیبات استخوان بندی اصلی همچنان باقی مانده باشد و ترکیباتی به شکل آرگونیت Aragonite با بلورهای کربنات کلسیم وفرمول شمیایی caco3به صورت طبیعی شکل می پذیرد.
6)مرحله a depression: این مرحله در نتیجه متراکم شدن ایجاد میگردد که در واقع ترکیبات شیمیایی مولکولی بافت های ارگانیک در فشار قرار میگیرند و تنها آثاری از شی برروی سنگ باقی می ماند.
7) مرحله carbonization: در این مرحله که بقایای حاصل از اجزا ارگانیک خصوصا بقایای شیمیایی اجزا باقی مانده حاصل از تراکم فرم خود را حفظ نموده اند اجزا ملکولی در نتیجه تغییرات ساختاری درونی کربنیزه شده و در لایه های درونی بافت حفظ می گردند.
8) مرحله بیو ایمیوریشن bio immuration: این مرحله در ارتباط با بافتهای ارگانیگ و بخشهای مولکولی وشیمیایی می باشد با توجه به قدمت بسیار زیاد فسیلها ،دستیابی به به بافتهای ارگانیک منوط به انجام آزمایشات بسیار جزیی می باشد چنانکه از این طریق دانشمندان و محققین توانستند به بقایای رگهای خونی و پروتئین و مدارکی در رابطه با DNA وآهن موجود در همو گلوبین رگهای خونی یک فسیل دایناسور پی ببرند.البته در این مرحله ارتباطی تنگاتنگ بین سن جغرافیایی و کیفیت حفظ فسیل وجود دارد.

🔸معرفی شی :

از دیگر آثار موجود در موزه برادران امیدوار که حاصل سفرهای پژوهشی و تحقیقاتی آنان می باشد میتوان به فسیل ماهی استخوان دار (Fossil of bony fish ) اشاره نمود که از شمال کشور برزیل بدست آمده است، این گونه ماهی دارای تاریخچه طولانی از دوره سیلورین (Silurian) می باشد که از443 میلیون سال پیش آغاز گردیده و تا دوره دونین duvonian)) یعنی 419 میلیون سال پیش ادامه یافت. یکی ازمهم ترین اتفاقات دوره سیلورین پدیدار شدن ماهی های استخوانی (bony fish) و بی فک بر روی زمین بود.در این هنگام همچنین حیات خشک زی هم در شکل گیاهانی کوچک ، خزه شکل و آوندی پدیدار گشت. دیرین زیست شناسان با مطالعه در گونه های مختلف این گونه ماهی در یافتند که آنها قادر بودند از بسیاری از بیماریهای ناشی از ویروس، باکتری نجات یابند. ماهی های استخوانی از رسته ماهی های osteichthyes می باشند که دارای دو دسته اصلی sarcopterygii-(lobe-finned fishes)ماهی های پر دار نرم وActinopterygii-(ray-finned fishes) ماهی های پردار تابشی هستند.
در واقع ماهیهای استخوانی به دلیل قدرت انطباق با شرایط زیست محیطی خود توانستند به گونه های متعددی تبدیل شونداین گونه ماهیها دارای اسکلت و جمجمه استخوانی هستندو اندازه و بزرگی آنها گاهی به 4 تا 6 متر می رسد،تعداد مهره ها متعدد است ، پوست آنها دارای غدد مولد مخاط است و پولکها بسته به گونه های مختلف از نوع درخشان ، مدور ویا شا نه ای هستند و بعضی گو نه ها فاقد پولک هستند. انواعی از باله های فرد و زوج آنها دارای شعاعهای باله ای غضروفی یا استخوانی هستند. دهان مجهز به دندانهاست و کیسه های بویایی جفت نیز وجود دارد.تنفس در اکثر آنها از راه آب ششها است که توسط کمانهای آب ششی استخوانی نگهداری می شوند در تعداد دیگر نیز تنفس هوایی هم دیده شده است.در این ماهی ها کیسه یا مثانه شنا دیده می شود که تعادل ماهی را در اعماق مختلف حفظ می نماید.