"صنعت خیاطی و دوزندگی در دربار و جامعه قاجار"

پژوهشگر : مریم اقباله

کارشناس ارشد موزه پوشاک سلطنتی

به طور کلی سبک مد دربار قاجار که از سوی زنان تهران و دیگر شهر‌ها دنبال می‌ گشت همان ترکیب جامه زیر، نیم تنه، شلوار، دامن و پوشش مو بود و مهم‌ترین تفاوت در جنس پارچه‌ها و تزئینات به کار رفته در لباس ها بود. زنان دربار به پارچه های زربفت و ابریشم گران‌قیمت و طیف گسترده‌ای از جواهرات دسترسی داشتند. جامه زنان طبقه متوسط و پایین‌تر از پارچه‌های کتان و برخی مواقع با نقوش ساده هندسی و گل‌دوزی دوخته می‌شد. در اینجا خیاطی هنر و صنعتی ضروری بود.

لباس‌های دربار توسط خیاط‌ها و دوزندگان حرفه ای،  ندیمان ماهر و همچنین بانوانی از اندرونی دوخته می‌شد . خیاط‌های مخصوص دربار متد‌های اروپایی را که استادانه تعلیم دیده بودند در برش و دوخت لباس‌ها به کار می بردند تا مقامات مرد در دربار آن‌ها را بپوشند و زنان دربار نیز به خدمات دوزندگان اختصاصی لباس که به کاخ سر می‌زدند اعتماد داشتند.

اولین چرخ خیاطی را مظفرالدین شاه همراه با یک خیاط قفقازی به عنوان سوغات از فرنگستان به تهران آورد تا لباس درباریان توسط چرخ دوخته شود و این موضوع حکایت از آن دارد که در آن دوران، تمام لباس‌ها با دست دوخته می‌شد.

نخستین کت و شلوار به سبک امروزی در دوران احمد شاه قاجار به ایران آورده شده و به تدریج با گرایش مردان ایرانی به ویژه روشنفکران و اعیان و اشراف به لباس امروزی، حرفه خیاطی رونق گرفت و استادکارانی مانند " مارتیو توتونیان" و "هوسپ طاطاوسیان" که به ایشان خیاط باشی هم می‌گفتند در دربار قاجار فعال و معروف شدند. "مارتیو توتونیان" در کشورهای مختلف چند نشان دریافت نموده بود و ناصرالدین شاه نیز نشان شیر و خورشید را به ایشان اهداء کرد.

در آن دوره، بازار امیر، معروفترین خیاط های دارالخلافه را در خود جای داده بود که بدون استفاده از چرخ خیاطی، با نخ و سوزن لباس و پوشاک مردم را می دوختند. عامه مردم در ابتدا نسبت به چرخ خیاطی که ابزاری فرنگی بود روی خوش نشان ندادند چرا که بر این باور بودند این وسیله ساخت فرنگستان است و دوختن لباس با آن جایز نیست و پارچه نجس می شود و اینکه دندانه های چرخ خیاطی باعث جویده شدن و بی دوام شدن پارچه می گردد.

بعدها دوزندگان برای تاج‌السلطنه لباس‌هایی به سبک اروپایی با الگوی گل‌دوزی می‌دوختند. دختران در حرمسرا هنر گلدوزی را برای تزئین لباس و منسوجات خانگی آموزش می‌دیدند . افزون بر آن قلاب‌دوزان حرفه‌ای روی طلا و ابریشم کار می‌کردند و با توجه به دسترسی دوزندگان برای تامین پارچه و طراحی ، قادر بودند ذائقه زنان دربار را با سبک‌ها و تزئین‌های جدید تحت تاثیر قرار دهند.

کار دوزندگان دربار اکیدا میان خیاط‌های مذکر برای لباس مردان و خیاط‌های مونث برای لباس‌های زنان تقسیم شده بود.