مصاحبه با استاد عباس اخوین  استاد انجمن خوشنوسان ایران

با همیاری استاد مرزی

موضوع اهمیت شیوه میرعماد الحسنی

مصاحبه کننده : مریم فدایی – خردادسال 96

1-    جناب استاد سخن را اینگونه شروع میکنم میرعماد یکی از خوشنویسان رتبه اول عالم خوشنویسی است و شاید براحتی میتوان گفت که او را به عنوان نماد فرهنگی هنر خوشنویسی شناخته اند اما می خواهیم ببنیم در این شیوه چه نقاط متمایزی وجود دارد تا شیوه او را نسبت به ادوار قبل  و بعد از خود مجزا کند ؟

کاری که میرعماد در تکامل خط نستعلیق انجام داد قابل ذکر است و اینکه پس از چهار صد سال هیچ تقلیدی در خط او نشده است و دیگر شخصیت فردی میرعماد است که بسیار بارز است و از آثار او سوره حمد میباشد که کسی نتوانسته  تا به ان درجه برسد از نظر قواعد خوشنویسی و اصول دوازده گانه  خط و شان و صفا بسیار بالاست  و تمام ریزه کاری های خط در این قطعه حمد جمع شده است و تمام خوشنویسانی که به حدی رسیده اند نتوانسته اند از میرعماد بگذرند و همواره همگان معترف شدند که از زمان زند و قاجار تمام خطوط از میرعماد الگو گرفته شده و استادان بنام از خط او مشق کرده اند و آثارشان رنگ و بوی میرعماد می دهد البته در دوره معاصر قدری از خط کلهر استفاده شد و علت ان بیشتر به دلیل صرف وقت کمتر در یاد گیری خط کلهر است که راحت تر و سریعتر نوشته میشود در حالیکه تمام استادان بزرگ  اعتراف کردند خط میرعماد در سطح بالاتری قرار دارد حتی در جایی بحثی درباره خط میرعماد و کلهر د راموزش و یادگیری پیش امده بود که من از شیوه میرعماد و صلابت ان دفاع کردم و در این بین یکی از استادان به  یاری از من گفت خط کلهر 4 سال و خط میرعماد 30 سال اموزش نیاز دارد .

2-    پس یکی از نقاط تمایز شیوه میرعماد بحث زیبایی شناسی و فنی میرعماد هم هست که مدت طولانی تری برای اموزش می خواهد و در واقع آثار میرعماد بصورت الگو قرار گرفته است ؟

البته سلیقه میرعماد در ترکیب بندی و کرسی بندی ان قابل ارزش گذاری است زیرا او در اینکار شجاعت بسیاری داشته و کارهایی کرده است که قبل ا زاو و بعد از او کسی جرات انجام ان را نداشت .

3-    جناب استاد لطفا توضیحاتی در باره سوره حمد بفرمایید زیرا این قطعه به عنوان ستون خیمه هنر خوشنویسی معرفی شده است ؟

اگر بخواهیم از شروع سطر نویسی بگوییم باید گفت از ابتدا تا انتها بسته شده و در تمام سطور که 6 سطر است شروع از بالا و انتهای خط رد شده و کاملا هماهنگی دارند و تمام بصورت سرازیر با هم هماهنگ هستند اگر به دوایر هم توجه کنیم اشکال فرم های خاصی دارند و البته شفاهی توضیح دادن قدری مشکل است همچنین جمع کردن سطرها  با هماهنگی انجام شده و فواصل تناسب خاص دارد و شروع کلمه و ختم کلمات همگی حساب شده است و کلا ً یک کار مهندسی ظریف در ان انجام شده است در جزئیات هم اگر ورود کنیم ( الف) ها با هم همسان هستند و در خیلی جاها اتفاق افتاده است یعنی بحث تناسب و اصول اولیه برقرار شده و رعایت شده است مثلا (ن) ها کاملا برابرند و ( م) ها حالت زیبایی دارد .

4-    در واقع یکی از نمونه های شاخص میرعماد با قاطعیت سوره حمد میرعماد است ؟

البته  چون خطاطان بزرگی این قطعه را نوشته اند اما هیچکدام جاودانه نبوده اند .

5-    جناب استاد می دانیم شیوه میرعماد اهمیت بسیاری بین خوشنویسان بعد از خود دارد وقتی این شیوه هم وضع شد در مدت 16 سال اقامت در اصفهان شاگردان بسیاری تربیت شدند این موضوع همه گیر شدن شیوه میرعماد چه تاثیری بلحاظ فرهنگی عصر صفویه داشته است ایا این شیوه راهسازی بود برای هنرمندان بعدی تا در کار خود خلاقیت ایجاد کنند و مکاتب و سبکهای جدید بوجود آید ؟

البته چون شاگردان بسیاری تربیت کردند راه را باز کردند و با قطعات و آثار فراوان او کاری کردند تا شیوه میرعماد شیوه میرعماد شود این شیوه ایی بود که جا نزد و همچنان ادامه یافت در واقع شیوه میرعماد را در نبوغ میرعماد باید دید انچه در گذشته بوده میرعماد از خود عبورداد  میرعماد  شیوه میر علی – سلطان علی – بابا شاه و شاه محمود را در خود به مدت 50 سال داشته است و به نوعی وام دار انهاست در بحث استادان تاثیر گذاری بر میرعماد بحثی نیست  اما ملا محمد حسین تبریزی در قزوین استاد اولیه میرعماد بود و بیشترین تاثیر را بر قدرت قلم  اوداشته است و همانطور که حافط از صافی بسیاری از شعرای پیش از خود گذشت تا دیوان خود را خلق کند میرعماد هم از دوره گذشته خوشنویسان عصر صفوی گذشت تا میرعماد شود خط میرعماد خط معیار است میرعماد سرچشمه و معیار خط نستعلیق است میرزا غلامرضا از میرعماد شروع کرد و سرمشق اولیه برای خوشنویسان عصر قاجار از میرعماد اغاز شد و فضیلت مقدم بودن میرعماد در این است که خط میرعماد معیار است و شاهکار و نبوغ او در این است که خط او از نظر شان و صفا به مرتبه ایی رسید که جامع شد در واقع هرکدام از خوشنویسان در خود چیزی داشته اند و میرعماد جمع خوبی هاست .

6-     جناب استاد آیا عوامل تهدید کننده ایی در برابر رواج شیوه میرعماد وجود دارد ؟

بله البته بسیار زود گذر است و ماندگار نیست زیرا این خط کاملا ثابت شده و ماندنی است .

7-    آیا اقداماتی در جهت حفظ و توسعه و گسترش و صیانت از از این شیوه از حدود 70 یا 80 سال پیش که نوع اموزش آکادمیک با وجود انجمن های خوشنویسی ایران بوجود امد وجود دارد ؟

در این باره باید گفته شود مدتها شیوه میرعماد مغفول مانده بود و حدود 2 سالی بود که در انجمن حضور داشتم و توجه  ام به خط میرعماد جلب شد و از ان تاریخ در خط میرعماد مانده ام در انجمن خوشنویسان ایران بسیاری از استادان ارشد توجهی به این شیوه نداشتند اما تمام سعی من در این سالها بر این بود تا این شیوه را به دوستان معرفی کنم تا مورد تشویق قرار گیرد و این مسئله سبب شد تا شیوه قدما مانند میرعماد با گذر زمان از بین نرود و علت ان اهمیت و علاقمندی بود که نسبت به این شیوه داشتم در واقع انجمن خوشنویسان از دوره کلهر فعالیت خود را شروع کرده بود و بیشتر به شیوه قاجاری کلهر توجه داشت و خط کلهر هم فقط جنبه کاربردی و کتابتی داشت و تغییراتی که در چاپ سنگی رخ داد باعث شد تا کلهر بتواند سوار بر این موج حرکت کند و خوشنویسی ان را استادانه به سر انجام برساند و پایه های یک شیوه محکم را گذاشت و بعدها افرادی که به پیروی از ان شیوه کار کردند ان را تبلیغ می کردند به مرور انجمن خوشنویسان شیوه کلهر را مطرح کرد و سپس شخصا  شیوه میرعماد را آرام آرام پیش کشیدم و در سال 83 هم برای حفظ حرمت میرعماد کنگره ایی را در موزه میرعماد برگزار کردیم و این باعث رجعت به شیوه میرعماد شد و البته از یاد نباید برد که به هر حال شیوه میرعماد دوباره احیا میشد و این شیوه کلاً خود جوش است و این شیوه متعلق به گذشته ها است و در جای خود قرار گرفته مثل گلستان سعدی که خیلی از نویسندگان سعی کردند مانند ان بنویسند اما باز هم گلستان سعدی بر جای خود قرار دارد و وقتی چیزی معیار جامعه می شود انقدر سایه ان بزرگ است که کسی نمی تواند از زیر سایه ان خارج شود به این علت شیوه های گل دیگری هم هستند اما میرعماد هم هست و هر استادی هم شیوه خود را نوشته  اما میرعماد فقط خط خود را نوشته است  جان خط میرعماد رااگر درک کنیم به حقیقتی می رسیم به هر حال هر چیزی در تاریخ هنر ما قله هایی دارد و این قله سرمشقی برای ما در دنیای کنونی است و ما نمی توانیم ان را از نظر پیش کسوت نفی کنیم همانطور که نمی توانیم کلهر – میرزا غلامرضا را نفی کنیم میرعماد را هم قابل نفی نمی دانیم چون او پیش کسوت است درست است که عماد الکتاب شیوه کلهر را اموزش داد اما اگر چشم او به خط میرعماد نبود نمی توانست چنین کاری کند زیرا تمام خوشنویسان مطرح قاجاری در سیاه مشق نویسی از خط میر عماد می نوشتند .

8-    یعنی هویت خط ایرانی خط میرعماد است و در بحث نماد گرایی قطعات میرعماد خط ایرانی را نشان داده است  اخرین سئوال من این است که چرا باید خط میرعماد ثبت شود ؟

چون این شیوه بنا به دلایل بسیاری مورد قبول جامعه خوشنویسی از 4 سده قبل تا کنون است و همه مفتخر هستند که نمونه ایی از ان را داشته باشند اگر یک نمونه اثر بعد از اسلام را به عنوان معیار تمام نمای فرهنگ ایرانی و هنر و پرچم دار کشور مان بدانیم و یا الگویی از فرهنگ  پرچم و هنرایرانی بشناسیم تا معیاری برای حفظ هویت ما باشد به جرات می توان گفت در قطعه حمد میرعماد نهفته است  یکی از معجزات میرعماد پس از مرگش کوچ هنرمندان و شاگردانش به هندو عثمانی بود که شیوه او را رواج دادند این مهاجرت مانند کوچ مغزها و هجرت نوابغ ایرانی بود که انجام شد و ان کسی که شیوه میرعماد را در هند رواج داد اقا رشید خواهر زاده اوبود و درویش عبدی بخارایی که در عثمانی شیوه میرعماد را رواج داد این مسئله باعث شد که بفهمیم خط ایرانی نستعلیق در خون ما جاری است .

9-    در این جا سئوالی پیش امد ...در عصر صفویه یک اتفاقی جالبی رخ داد که با مذهب تشیع وحدت ایرانی صورت گرفت و تصمیم گرفتند تا هنری کاملا ایرانی با بارزه های اصیل ایران را رشد دهند که نمونه ان را در آثار رضا عباسی و مکتب اصفهان می بینیم البته ایرانی سازی از سبک شیراز دوره تیموری هم آغاز شده بود اما در رابطه با هنر خوشنویسی باید گفت میرعماد مثل اینکه قدم اول را برداشت وآن زوایدی که درنگارش خط نستعلیق تا آن زمان بود را با شیوه خود برطرف نمود و کاستی  هم از بین برود نظر شما در این مورد چیست ؟

البته در جواب باید گفت چون خط تعلیق توسط ایرانی ها ابداع شده بود و خواجه تاج سلمانی و بعد در اوج آن خواجه اختیار منشی گنابادی در تکمیل کوشید و سپس خط نستعلیق بوجود آمد میرعماد در ساختارخط نستعلیق که قبلا توسط میر علی تبریزی تغییراتی کرده بود توانست خط را تکمیل و زواید آن را حذف کند تا شکل شکیل و زیبایی داشته باشد و هرکسی دید بگوید این خط کاملا ایرانی است چون روح هنر مهم است و در خط نستعلیق ایرانی خصوصا در شیوه میرعماد شخصیت ایرانی دیده میشود  .

10-                        آیا میرعماد کار را برای خوشنویسان بعد از خود دشوار نکردچون کار او بسیار مقبولیت  دارد و با مرگ میرعماد همه چیز به پایان نرسید و یکی از دلایل مرگ او همه گیر بودن شیوه او به غیر از مجادلات بین شاه و میرعماد که در تاریخ بیان شده میباشد در شهر اصفهان بنا به گفته مورخان بسیاری از افراد شاه عباس بر انها جفا شد  این رواج شیوه میرعماد باعث توجه به او شده بود و شاید یکی از دلایل قتل او این موضوع باشد نظر شما در این باره چیست ؟

روشنگری میرعماد باعث شاخص شدن شیوه میرعماد شد و این چهره شاخص باعث لطمه زدن به او هم شد شاگرد پروری میرعماد از مهمترین خصوصیات اوبود و حتی استادان قبل و بعد از او هم بودند اما جامعیت میرعماد را نداشتند شیوه او رواج یافته بود و بسیاری از استادان بعد از او از هنرمندان و شاگردان مطرح شده بودند و حتی شیوه میرعماد توسط انها گسترش یافته بود و درواقع خود میرعماد منتشر شده بود ( خط او ربع مسکون رفته است ) و حال شاگردانش با اسم میرعماد و هنر او منتشر می شدند میرعماد کرسی خط رادر جایی قرار داد که دست کسی به آن نرسید و کاری هم کرد تا هر کسی هم در جای خود قرار گیرد تا جایی که میرزا غلامرضا میرزا غلامرضا و کلهر کلهر شود حتی در بحث شیوه میرعماد موضوع زیبایی شناسی دیده میشود که در خط میرعماد کاملا بارز است و باعث می شود که ضعف و قوت بیشتری دیده شود او تناسب منطقی بین حروف و کرسی بندی ها ایجاد کرده است و نقطه قوت او به غیر از اصول فنی در واقع رعایت دانش زیبایی شناسی و نظم هندسه طلایی است و او که اطلاعی شاید به لحاظ علم کنونی هم نداشته اما به قدرت و بینشی رسیده بود که از منظر چشم کار می کرد و تمام نظام زیبایی شناسی و اصول فنی هندسی در کار او هویدا شده است .

با تشکر از جناب استاد عباس اخوین  به دلیل مصاحبه حضوری در خصوص  موضوع اهمیت شیوه میرعماددر نگارش خط نستعلیق / خرداد سال 1396 – موزه خط و کتابت میرعماد