اسداله شیرازی خوشنویس عصر قاجار، مقلد میرعماد، یکی از خاص ترین خوشنویسان عصر ناصری است که بر خلاف برخی از خوشنویسان هم عصر خود بیشتر آثار را سفارشی و برای دربار می نوشت و شاید یکی از دلایل وفور نمونه آثار او در کتابخانه کاخ گلستان موید این نکته باشد.

 نخستین آثار تاریخ دار اسداله شیرازی مربوط به سال 1252 ه.ق است که نشانگر این موضوع است که وی در تمام مدت سلطنت محمد شاه قاجار کاتب دربار بوده و در برخی از قطعات خود را تربیت یافته دولت ظل اله الاعظم محمد شاه غازی و کاتب اعلیحضرت  السلطانی معرفی کرده است.

این لقب توسط محمد شاه قاجار به او اهدا شده بود. آخرین آثار او متعلق به دوره اول شاهی ناصر الدین شاه قاجار است و تاریخ ان سال 1268 ه.ق است.

 در واقع از زندگانی این استاد خوشنویس اطلاعات چندانی در دست نیست اما یقیناً تا سال 1268 ه.ق ساکن تهران بوده است.

 در احوالات اوضاع سیاسی و اجتماعی دوره قاجار و رشد هنر در این زمان باید به دوره فتحعلی شاه اشاره داشت زیرا رویکرد به ادبیات و نقاشی و خوشنویسی و برخی هنرها در زمان این شاه اتفاق افتاد و اخرین تلاش انها برای حفظ سنت کتاب آرایی را در خلق نسخه هایی مانند شاهنامه داوری -–شاهنامه فتحعلیشاه  صبا و داستانهای هزار و یکشب دیده میشود.

 در این برهه از زمان بود که اسداله شیرازی پای به میدان گذاشت در تحول  تاریخ خوشنویسی در ایران نستعلیق نویسی همواره اهمیت بیشتری داشته است و مهمترین پیشروان ان میرحسین ترک و میرزا غلامرضا اصفهانی در وهله اول هستند. آنها صاحبان سبکهایی در خط نستعلیق بودند که در واقع ادامه دهنده خط میر عماد و بازگشت هنرمندان به  مکتب میر عماد را در دوره قاجار نشان میدهد.

 اندیشه تقلید از اثار میر عماد موجی بین خوشنویسان 4 قرن اخیر بوجود آورده است که نمونه آن را در کارهای اسداله شیرازی می بینیم زیرا این استاد خوشنویس جزو گروه هنرمندانی بود که به خواست محمد شاه قاجار بسیاری از اثار میر عماد را نقل کرده است. او جزو گروه کاتبانی بود که به قطعه نویسی علاقمند بود و چندان به کتابتهای سنگین نمی پرداخت اما در سیاه مشق نویسی حلقه اتصال سیاه مشق های صفویه و قاجار محسوب میشود. او سیاه مشق های بیشماری ساخته است که قابل مطالعه هستند. در واقع مرزهای ناشناخته ایی از سیاه مشق نستعلیق با قلم او کشف شده است تا راه برای هنرمندان دیگر هموار شود.

 همچنین رنگین نویسی اسداله شیرازی در مقایسه با اثار دیگر استادان هم عصر خود منحصر به فرد است از او قطعات بیشماری برجا مانده که از بین انها دو کتاب پرکار و هفت مرقع خطی و دهها قطعه پراکنده شناسایی شده است که بین سالهای 1252 تا 1268 ه.ق نگارش شده اند نمونه این آثار شامل :

نسخه ایی از تحفه الملوک در چهل باب که برای محمد شاه غازی نوشته و نقل از خط میر عماد الحسنی است به تاریخ 1256 ه.ق .

نسخه ایی از منطق الطیر عطار نیشابوری محفوظ در کاخ گلستان به سفارش محمد شاه قاجار به تاریخ 1257 ه.ق .

مرقع 50 قطعه ایی در کاخ گلستان با متن سرودهای کاتب در مدح محمد شاه قاجار و اشعار سعدی و سخنان امام علی ^ع و تاریخ 1254 ه.ق .

مرقع موزه هنرهای تزئینی اصفهان شامل ده قطعه و متن مناجات خواجه عبداله انصاری  و تاریخ 1258 ه.ق .

کتیبه زیارت نامه وارث سیدالشهدا به خط نستعلیق عالی در موزه آستان حضرت عبدالعظیم شهر ری تاریخ 1266 ه.ق .

و مجموعه قطعات خطی  پراکنده در موزه های ایران و مجموعه داران خصوصی نگهداری میشود و نمونه ان در موزه خط وکتابت میرعماد قطعه خط سیاه مشق نستعلیق نویسی  با زمینه لاکی است .

در کتاب احوال و آثار خوشنویسان تالیف مرحوم مهدی بیانی در شرح زندگی او امده است : از کاتبان مشهور فتحعلیشاه محمد شاه و ناصرالدین شاه و از تربیت یافتگان محمد شاه و مورد توجه او ملقب با کاتب السلطانی از محمد شاه که  نستعلیق 6 دانگ او در نهایت استواری  است.

 هنگام ورود به تهران جمعی از او مشق خط آموختند. هنگام بیماری محمد شاه وی به اصفهان رفت و از زمان ورود ناصرالدین شاه  از تبریز به تهران همان جا مقیم شد. در اصفهان قطعاتی نوشت و برای یادگار به دربار فرستاد.  در سال 1264 غالب قطعاتش بنام محمد شاه نوشته شد و خود را چاکر آستان شاهی میدانست در دربار محمد شاه از او تقلید میشد  جلوه کار او به علت تفنن در کار اوست و رنگین نویس بود تا سال 1307 حیات داشت  وفات بین سالیان 1252 تا 1268 است اثر محفوظ در موزه میرعماد با قلم اسداله شیرازی با مشخصات زیر نگهداری میشود .

شماره ردیف : 234  - شماره اموال :3343   نام اثر: قطعه خط    نوع خط: نستعلیق سیاه مشق درجه خط:عالی

نحوه نگارش: سیاه مشق تاریخ کتابت: سنه 1256 رقم کاتب: اسدالله شیرازی ابعاد کاغذ:5/27 *41 سانتی متر.

منبع متن و تصاویر :کتاب  اسداله شیرازی – گلستان هنر 4(نشر پیکره ) سال 1393- تالیف دکتر حمیدرضا قلیچ خانی .

پژوهشگر: مریم فدایی