پیراهن رسمی فرحپهلوی( باتیک – سرمه ای)

یک پیراهن رسمی آستین کوتاه از ترکیب دو پارچه ساتن و ابریشم می باشد.  قد پیراهن تا روی زانو ست که به سمت پایین فون شده است، بخش اصلی پیراهن از پارچه ساتن مشکی است که در دو طرف پهلوی آن پارچه ابریشمی با چاپ کلاقه ای با رنگهای سفید، آبی فیروزه ای و سرمه ای دیده می شود. تکنیک اجرا شده در روی این لباس نیز مانند نمونه دوم و سوم رنگرزی با پوشاندن پارچه با واکس و یا موم می باشد. فرح دیبا از این لباس در دیدارهای رسمی و بازدیدهای استانی خود استفاده نموده است.

در دهه 50 تکنیک چاپ کلاقه ای اسکوی آذربایجان همچون سوزندوزی بلوچ و چشمه دوزی یا سکمه دوزی اصفهان در سایه طراحانی همچون کیوان خسروانی و ماه منیر جهانبانی بیش از گذشته مورد استقبال خاندان پهلوی به خصوص فرح دیبا قرار گرفت و در این راستا تعدادی لباس با مشخصات هنرهای اصیل ایرانی طراحی و تولید گردید که فرح دیبا در بسیاری از  سفرهای رسمیش به استانها و کشورهای دیگر و همچنین در هنگام حضور میهمانان خارجی در ایران از این گونه لباسها که  معرف سبک و سلیقه ایرانی بود استفاده کرد.

هنر باتیک یا نقاشی روی پارچه که در ایران بیشتر با عنوان چاپ کلاقه ای معروف گردیده است در واقع یکی از روشهای چاپ بر روی پارچه است که در کشورهایی مانند اندونزی، تایلند، سریلانکا، هند و ایران از قدیم الایام کاربرد داشته است.

در چاپ کلاقه ای کلیه طرح ها و رنگها را با استفاده از واکس و عملیات رنگرزی بر روی پارچه منتقل می کنند. برای این کار بیشتر از پارچه ابریشم استفاده می شود، تار و پود پارچه از واکس پوشیده می شود و هر دو روی پارچه یکسان نقش می شود ، رنگهای به کار رفته برای چاپ بیشتر از دسته رنگهای گیاهی مانند روناس،اسپرک،پوست انار و زرد چوبه است.یکی از ویژگیهای چاپ کلاقه ای ایجاد رگه های رنگی است که در اثر شکستن واکس و نفوذ رنگ از میان این شکست ها به پارچه در حین رنگرزی بر روی پارچه پدید می آید.

ابزار کار چاپ باتیک تیان نام دارد که وسیله ای فلزی شبیه به قیف نازک است،همچنین قلمو، مهر و کارگاه چوبی (برای مهار کردن پارچه) نیز استفاده می شود.

روش های چاپ باتیک عبارتند از چاپ مستقیم،چاپ برداشت،چاپ با شابلون،نقاشی باتیک روی پاچه ابریشمی،تار عنکبوتی،قلمویی،بدون رنگرزی و باندا(پیچشی).

در موزه پوشاک سلطنتی سعدآباد در حال حاضر تعداد چهار دست از لباسهای فرح دیبا مربوط به دهه 50 در معرض نمایش می باشند که از تکنیکهای چاپ کلاقه ای در طراحی آنها استفاده شده است.

گردآوری و پژوهش: صدیقه صمدی، موزه پوشاک سلطنتی، خرداد 1396