کاخ موزه ملت
کاخ موزه ملت با حدود 7000 مترمربع بنا و دارا بودن بیش از 61 بخش مختلف (به جز پلکان، راهروهای ارتباطی، اتاقک های آسانسور، بخش های تاسیساتی و ...) بزرگترین کاخ مجموعه سعدآباد به شمار می آید. درطی دوران گذشته براساس شرایط تاریخی- سیاسی بوجود آمده، این بنا با نام های دیگری نظیر قصر شاه، کاخ اختصاصی، کاخ سفید اختصاصی، کاخ سفید (به علت بهره گیری از رنگ سفید در نمای بیرونی) و ... معرفی می گردید. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی و بعد از واگذاری این مجموعه به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این کاخ برای آخرین بار به کاخ موزه ملت تغییر نام داد. ساخت این بنا در اواخر دوران حکومت پهلوی اول حدود سال 1318ه.ش آغاز گردید، اما بهره برداری از آن در دهه 1320ه.ش صورت پذیرفت. براساس بررسی های انجام شده در اسناد و مدارک موجود از کاخ های پهلوی اول و دوم، معمولا در ساخت بناهای سلطنتی این دوران از اساتیدی همچون لئون طاطاووسیان، بوریس روسی و ... کمک گرفته می شد. براساس همین مدارک در بخش دکوراسیون وابسته به معماری و تزیینات داخلی بنا معمولا ردپای هنرمندان و اساتید ایرانی همچون: عبدالکریم شیخان، رضا ملائکه، حسین کاشی و غلامرضا پهلوان دیده می شود. باید افزود، بعداز ترور ناموفق محمدرضا پهلوی در تاریخ 15/10/1327ه.ش بنابه تصمیم اتخاذ شده، از این کاخ به عنوان محل اقامت دائم محمدرضا پهلوی استفاده گردید. معمولاً در این کاخ انجام ملاقات های رسمی- اداری با سیاستمداران و افسران ارتش و ... برنامه ریزی نمی گردید، مگر درمواقع فوق العاده با تعیین وقت قبلی آن هم فقط با رجال سیاسی بسیار مهم، دوستان و اعضای خانواده و ... . به طور عادی برنامه های ملاقات های معمولی (دیدار سفرا بدون تسلیم استوارنامه) در کاخ مرمر و ملاقات های رسمی در کاخ گلستان اجرا می شد. در این جا می توان افزود که خانواده سلطنتی از اواسط دهه 1340ه.ش به بعد، کاخ نیاروان را به عنوان اقامتگاه اصلی و این کاخ را فقط به منظور اقامتگاه تابستانی- تشریفاتی انتخاب نمودند.
در تزئینات وابسته به معماری براساس اسناد به دست آمده از سایر کاخ ها احتمالاً در تمامی بخش های اصلی بنا از سنگ های مرمر معادن داخلی کشور مانند معادن تربت حیدریه و بخش های کوچک تر (سرویس های بهداشتی اختصاصی) از سنگ های معادن خارجی نظیر کشور اسپانیا استفاده گردیده است. باتوجه به همین مدارک احتمالاً می توان از استاد لرزاده به عنوان یکی از هنرمندان سنگ کار این کاخ نامبرد. در فاصله سال های 49-1345ه.ش آخرین عملیات تعمیر، بازسازی و استحکام بخشی در بیشتر بخش های این کاخ صورت پذیرفت، سپس تیمی متشکل از طراحان داخلی و خارجی (برطبق سلیقه فرح دیبا) اقدام به تغییر دکوراسیون داخلی در بیشتر بخش های این کاخ نمودند. ازجمله این عملیات می توان به: راه اندازی گالری هنری اختصاصی فرح دیبا، ایجاد انبارهای ویژه ظروف سلطنتی، تاسیس رختشویخانه اختصاصی کاخ، ایجاد انبارهای مخصوص البسه شاه و ملکه در طبقه ی زیرین ساختمان، نصب آسانسور، تجهیز بنا به سیستم های امنیتی- حفاظتی (زنگ های اخطار و سیستم اعلام حریق)، نصب و راه اندازی سیستم های جدید حرارتی-برودتی (فن کوئل) ساخت آمریکا، نصب شیشه های ضدگلوله در بخشی از پنجره های طبقه اول و ... اشاره نمود. با نگاهی اجمالی به آسانی می توان دریافت که در تمامی فضاهای این بنا تلفیقی از هنر ایرانی- اروپایی (به ویژه سبک اشرافی فرانسه) خودنمایی می کند. ساختمان این کاخ در چهار طبقه شامل زیرزمین (همتراز با فضای سبز)، طبقه اول، طبقه دوم و بخش زیرشیروانی طراحی و ساخته شده است. در این طبقات، فضاهایی به شرح ذیل موجود می باشد:
- ورودی اصلی و جانبی به ساختمان کاخ (2عدد)
- سرسرای اصلی (2 عدد)
- تالارهای اصلی پذیرائی و تشریفات (7 عدد)
- دفاتر کاری ویژه محمدرضا پهلوی و فرح دیبا (2 عدد)
- اتاق خواب و اتاق استراحت نیمروزی اختصاصی محمدرضا پهلوی و فرح دیبا (2 عدد)
- رختکن های اختصاصی البسه محمدرضا پهلوی و فرح دیبا (2 عدد)
- سرویس های بهداشتی اختصاصی پهلوی دوم و فرح دیبا به همراه سرویس بهداشتی ویژه سایرین به استثناء خدمه (4 عدد)
- سالن مخصوص بازی (سالن اسنوکر) و سرگرمی (سالن سینما) (2 عدد)
- دفاتر کاری جانبی کاخ (3 عدد)
- گالری هنری اختصاصی فرح دیبا (1 عدد)
- آشپزخانه اختصاصی کاخ (1 عدد)
- مخزن اصلی ظروف سلطنتی (1 عدد)
- رختشویخانه اختصاصی کاخ (1 عدد)
- مخزن اصلی پوشاک کاخ (2عدد)
- به علاوه سایر بخش ها نظیر واحدهای تاسیساتی کاخ، اتاق خدمه، سرویس های بهداشتی ویژه خدمه و ...
شاخصه های هنری – معماری این کاخ موزه
- شاهکار هنر سنگ در بخشی هایی از نمای بیرونی و داخلی کاخ به وضوح به چشم می خورد.
- بزرگ ترین و قدیمی ترین بافت تاپ استری ابریشمی (قرن 17 میلادی) این کاخ در سالن انتظار بزرگ به دیوار نصب می باشد.
- بارزترین هنر گچبری در این کاخ در تالارهای تشریفات و دفتر کار پهلوی اول با به نمایش درآوردن هنر لب شور (طلا اندود) برروی سقف موجود است.
- بیشترین مجموعه از کلکسیون ظروف مارک رزنتال (Rosenthal) و کریستال های موزر (Moser) برروی میز غذاخوری تالار پذیرایی موجود در طبقه همکف چیدمان شده است.
- قدیمی ترین تابلوی نقاشی رنگ و روغن این کاخ مربوطه به قرن 17 میلادی معروف به نبرد لوتزن (LA BATTAGLIA DI LUTZEN) اثر هنرمند ایتالیایی آنیلو فالکونه (Aniello Falcone)، برروی دیوار دفتر کار شاه نصب می باشد.
- بیشترین مجموعه وسایل بازی و سرگرمی به ویژه میز اسنوکر ساخته شده در کارخانه انگلیسی کُکس و یِمن (Cox & Yeman)، مربوط به قرن 19 میلادی در سالن بازی این کاخ موجود است.
- از ویژگی های مهم تالار انتظار کوچک می توان به نقاشی های دیواری سبک رُم و یونان باستان و وجود درب مستقیم ورود و خروج به محوطه بیرونی ساختمان اشاره نمود.
- تولیدات کارخانه کریستین- دیور (Christian Dior) را می توان در اتاق خواب فرح دیبا در مجموعه ست تختخواب و پرده ها مشاهده نمود.
- بزرگترین فرش و لوسترها و بیشترین مجموعه ظروف بالغ بر 500 قطعه در تالار غذاخوری سرسرای طبقه دوم به نمایش درآمده است.
- درخت نخل طلایی-نقره ای ساخت شیخ زهرون (بحرین)، اهداء شده در فروردین ماه 1349 از سوی قاسم المعیری و فرزندان به مناسبت انقلاب سفید و گلدان چینی با شاخه گل های طلائی اثر جین هاچسون (Jane Hutcheson) ساخت کارخانه گورهام (Gorham) قرن 20 م. در مجموعه آثار موجود در تالار پذیرائی بزرگ به نمایش درآمده است.
- در تالار نشیمن خانوادگی تنها تابلوهای دوخت دورویه ابریشمی، معروف به هنر سُو (SU) اثر هنرمندان کشور چین موجود است.
- در اتاق استراحت نیمروزی شاه تنها ساعت برنزی با کاربرد جای آویز کلاه، به همراه نسخه ای از مجسمه برنزی با پتینه اثر آرتور واگن(Arthur Waagen) مجسمه ساز آلمانی (1898-1833م.) با نام بازگشت مرد قبیله ای (الجزایر) از شکار برمی گردد (Kabyle coming back from the hunt)
- ...
رویدادهای تاریخی شاخص دوران پهلوی دوم (مجموعه سعدآباد- کاخ موزه ملت) براساس اسناد و تصاویر بدست آمده
- 8/5/1323 حضور برگزیدگان طبقات مختلف برای عرض تسلیت مرگ رضاخان به محمدرضا پهلوی در سعدآباد
- 1329 برگزاری مراسم جشن ازدواج عبدالرضا پهلوی (برادر پهلوی دوم) با پری سیما زند (کاخ ملت)
- 11/1330 قدام ناموفق حمله به پهلوی دوم (در داخل کاخ اختصاصی) در بهمن ماه 1330ه.ش (کاخ ملت)
- ملاقات پهلوی دوم با گروهی از امراء و افسران عالی رتبه شرکت کننده در کودتای 28/5/1332ه.ش (کاخ ملت)
- 18/9/1332 دیدار با ریچارد نیکسون(Richard Nixon) معاون رئیس جمهور وقت آمریکا، پس از کودتای 28 مرداد 1332ه.ش (کاخ ملت)
- 11/5/1337 انجام دیدار رسمی امیر وقت کشور کویت (Kuwait) شیخ عبد الله سوم سالم الصباح (Sheikh Abdullah III Al-Salim Al-Sabah) با پهلوی دوم، در کاخ سعدآباد
- 22/6/1338 دیدار شیخ راشد بن سعید آل مکتوم (Rashid bin Saeed Al Maktoum) حاکم وقت دبی با پهلوی دوم و اهدای نشا ن درجه اول همایون با حمایل به ایشان در کاخ سعدآباد
- 8/7/1338 دیدار رسمی حاکم وقت عجمان (Emirate of Ajman) شیخ حمید بن راشد النعیمی (Sheikh Humaid bin Rashid Al Nuaimi) حاکم عجمان با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد
- 18/7/1338 دیدار رسمی حاکم وقت راس الخیمه (Ras Al Khaimah) شیخ صقر بن محمد آل قاسمی (Sheikh Saqr bin Moḥammed Al Qasimi) با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد
- 2/6/1341 دیدار لیندون بی. جانسون (Lyndon B. Johnson) معاون وقت رئیس جمهور آمریکا به همراه همسر و دختر با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد
- 5/6/1341 دیدار رسمی حاکم وقت ابوظبی (Abu Dhabi) شیخ شخبوط بن سلطان آل نهیان (Shakhbut bin Sultan Al Nahyan) با پهلوی دوم و اهدای نشا ن درجه اول تاج به ایشان در کاخ سعدآباد
- 23/6/1343 دیدار رسمی هایله سلاسی (Haile Selassie)امپراتور وقت اتیوپی با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد
- 4/7/1344 دیدار ملک حسین(Hussein bin Talal) پادشاه وقت اردن با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد و صحبت درخصوص دست آوردهای کنفرانس سران عرب در کازابلانکا
- 7/8/1346ه.ش اهداء 351 قلم شی به مناسبت تاج گذاری پهلوی دوم از طرف روسای کشورهای جهان به پهلوی دوم و فرح دیبا (کاخ ملت)
- دهه 40 ه.ش ملاقات با نخست وزیر کشور رومانی در زمان ریاست جمهوری نیکولای چائوشسکو (Nicolae Ceaușescu)، (کاخ ملت)
- 26/7/1350 نشست خبری پهلوی دوم با خبرنگاران پس از اتمام جشن 2500 ساله (کاخ ملت)
- 1350 ه.ش دیدار هویدا (نخست وزیر وقت) با پهلوی دوم درخصوص طرح موضوع گرانی و تورم (کاخ ملت)
- 4/7/1355 اهداء استوارنامه وقت سفیر جمهوری عربی وقت مصر به پهلوی دوم (کاخ ملت)
- 16/5/1356 معرفی کابینه جمشید آموزگار نخست وزیر وقت (کاخ ملت)
- 10/9/1356 آخرین دیدار رئیس جمهور وقت آمریکا جیمز ارل کارتر (James Earl Carter) و ملک حسین پادشاه اردن (Hussein bin Talal) با پهلوی دوم (کاخ ملت)
- 27/3/1357 دیدار هوانگ هوا (Huang Hua) وزیر خارجه وقت جمهوری خلق چین با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد
- 5/6/1357 معرفی کابینه جعفر شریف امامی نخست وزیر وقت (کاخ ملت)
- 8/6/1357 برپایی نخستین دور گفتگوهای هوآ گوئوفنگ (Hua Guofeng) رئیس وقت شورای دولتی جمهوری خلق چین با پهلوی دوم در کاخ سعدآباد
- 13/6/1357 تبریک عید سعید فطر از طرف دولت شریف امامی و مقامات ارشد کشوری و لشگری به پهلوی دوم (کاخ ملت)
- دهه 50 دیدار مشترک هئیت رئیسه دوره ششم مجلس سنا و دوره 23 مجلس (کاخ ملت)
- دهه 50 دیدار پهلوی دوم با مقامات ارشد ارتش شاهنشاهی (کاخ ملت)
- دهه 50 نشست خبری پهلوی دوم با خبرنگاران خارجی (کاخ ملت)
- دهه 50 نشست خبری پهلوی دوم با خبرنگاران داخلی با محوریت موضوع تقابل میان جامعه روحانیت و اصلاحات (کاخ ملت)